24 ـ باب

۱۵۴۳.على بن ابراهيم روايت كرده است ، ازپدرش و محمد بن يحيى ، از احمد بن محمد بن عيسى و چند نفر از اصحاب ما ، از احمد بن محمد بن خالد همه ، از حسن بن محبوب ، از يعقوب سرّاج ، از جابر ، از امام محمد باقر عليه السلام به اسانيد مختلفه ، از اصبغ بن نباته روايت است كه گفت :اميرالمؤمنين عليه السلام ما را خطبه كرد در خانه خويش ، يا گفت : در قصر خطبه خواند و ما جمع بوديم . بعد از آن ، آن حضرت فرمود كه : آن در جايى نوشته شد و بر مردمان خوانده شد .
و غير او روايت كرده است كه : ابن كوّا صفت اسلام و ايمان و كفر و نفاق را از اميرالمؤمنين عليه السلام سؤال كرد . فرمود : «امّا بعد ، به درستى كه خداى ـ تبارك و تعالى ـ اسلام را آشكار نمود و قرارداد فرمود ، و آبشخورهاى آن را آسان گردانيد از براى هر كه به نزد آن آيد ، چنان چه تشنگان به نزد آب مى آيند . و ركن هاى آن را قوى و عزيز گردانيد از براى هر كه با آن جنگ كند ، و چنان قرار داد كه كسى چاره آن را نتواند كرد ، چنان چه كسى در زمين سخت واقع شود . و آن را قرار داد عزّت و ارجمندى از براى كسى كه آن را دوست دارد ، و اساس آشتى و سلامت از براى آنكه داخل آن شود ، و راه راست و راستى از براى هر كه به آن اقتدا كند ، و زينت و آرايش از براى هر كه آن را بزرگ دارد ، و بهانه از براى هر كه آن را بر خود ببندد ، و دسته و دستگير از براى هر كه به آن چنگ در زند ، و ريسمان از براى هر كه آن را نگاه دارد ، و حجّت روشن از براى هر كه به آن سخن گويد ، و نور از براى هر كه به آن روشنى طلب كند ، و گواه از براى هر كه به آن خصومت و جدال كند، و فيروزى از براى هر كه به آن بر خصم حجّت آورد ، و علم از براى هر كه آن را نگاه دارد و ياد گيرد ، و حديث و خبر تازه اى كه مشتمل بر تازگى باشد از براى هر كه آن را روايت كند ، و حكم از براى هر كه حكم كند ، و عقل از براى هر كه امور را تجربه و آزمايش كند ، و پوشش از براى هر كه جامه بر خود گيرد ، و فهم از براى هر كه زيرك باشد ، و يقين از براى هر كه عاقل باشد ، و بينايى از براى هر كه آهنگ كند و دل بر آن گذارد ، و نشانه از براى هر كه به فراست دريابد ، و پند از براى هر كه پند گيرد ، و نجات و رهايى از براى هر كه راست گويد ، و تأنّى و آرام از براى هر كه خويش را به صلاح آورد و آشتى كند يا آشتى دهد ، و نزديكى و مرتبه و منزلت از براى هر كه نزديك شود ، و استوارى از براى هر كه توكّل كند ، و فراخى و وسعت از براى هر كه كار را به او واگذارد ، و پيش دستى از براى هر كه نيكى كند ، و خوبى از براى هر كه بشتابد ، و سپر از براى هر كه صبر و شكيبايى ورزد ، و لباس از براى هر كه پرهيزگار شود ، و پشت و پشتيبان از براى هر كه راه راست يابد ، و پناه از براى هر كه ايمان آورد ، و ايمنى از براى هر كه اسلام آورد ، و اميدوارى از براى هر كه راست گويد ، و بى نيازى از براى هر كه قناعت كند .
پس اين حقّى است كه راه آن راست است ، و كار آنكه از آن نقل شود بزرگوارى ، و صفت آن نيكوتر است؛ پس آن از هر راهِ راستى روشن تر است؛ كه چراغ خانه آن تابان و چراغ آن فروزان است ، غايتش بلند و بزرگوار ، و ميدانش كم واندك نه بسيار ، و اسبان جمع شده اش از براى دوانيدن به هم جمع شده ، و پيشى گرفتنش شتابان ، و سختى آن دردناك و دردآورنده ، و اسباب آنكه از براى حوادث ساخته شده كامل و تمام ، و سوارانش خوب و گرانمايه؛ پس ايمان ، راه راست آن است ، و كارهاى شايسته ، چراغ خانه آن ، و دانشمندى در دين ، چراغ هاى آن ، و دنيا ، ميدان آن ، و مرگ ، آخر و عاقبت آن ، و قيامت ، اسبان جمع شده آن براى دوانيدن ، و بهشت ، پيشى گرفتن آن ، و آتش جهنّم ، سختى آن ، و پرهيزگارى ، اسباب و عدّه آن ، و نيكوكاران ، سواران آن؛ پس به ايمان ، استدلال مى شود بر كارهاى شايسته ، دانشمندى آبادان مى شود ، و به دانشمندى ، از مرگ ترسيده مى شود ، و به مرگ ، دنيا تمام مى شود ، و به دنيا ، به سوى قيامت عبور مى شود ، و به قيامت ، بهشت نزديك گردانيده مى شود ، و بهشت ، حسرت اهل جهنّم است كه اندوه مى برند بر آنكه از ايشان فوت شده . و آتش جهنّم پند است ازبراى پرهيزگاران . و پرهيزگارى اصل و ريشه ايمان است» .

۱۵۴۲.عَنْهُ ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنْ سُلَيْمَانَ الْجَعْفَرِيِّ ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ، عَنْ أَبِيهِ عليهماالسلام ، قَالَ :«رَفَعَ إِلى رَسُولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله قَوْمٌ فِي بَعْضِ غَزَوَاتِهِ ، فَقَالَ : مَنِ الْقَوْمُ؟ فَقَالُوا : مُؤْمِنُونَ يَا رَسُولَ اللّهِ ، قَالَ : وَمَا بَلَغَ مِنْ إِيمَانِكُمْ؟ قَالُوا : الصَّبْرُ عِنْدَ الْبَلَاءِ ، وَالشُّكْرُ عِنْدَ الرَّخَاءِ ، وَالرِّضَا بِالْقَضَاءِ .
فَقَالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : حُلَمَاءُ ، عُلَمَاءُ ، كَادُوا مِنَ الْفِقْهِ أَنْ يَكُونُوا أَنْبِيَاءَ ، إِنْ كُنْتُمْ كَمَا تَصِفُونَ فَلَا تَبْنُوا مَا لَا تَسْكُنُونَ ، وَلَا تَجْمَعُوا مَا لَا تَأْكُلُونَ ، وَاتَّقُوا اللّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» .

24 ـ بَابٌ

۱۵۴۳.عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ ، عَنْ أَبِيهِ ؛ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى ؛ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ جَمِيعاً ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ يَعْقُوبَ السَّرَّاجِ ، عَنْ جَابِرٍ ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام ؛ وَ بِأَسَانِيدَ مُخْتَلِفَةٍ ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ ، قَالَ :خَطَبَنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام فِي دَارِهِ ـ أَوْ قَالَ : فِي الْقَصْرِ ـ وَنَحْنُ مُجْتَمِعُونَ ، ثُمَّ أَمَرَ ـ صَلَوَاتُ اللّهِ عَلَيْهِ ـ فَكُتِبَ فِي كِتَابٍ ، وَقُرِئَ عَلَى النَّاسِ.
وَ رَوى غَيْرُهُ أَنَّ ابْنَ الْكَوَّاءِ سَأَلَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام عَنْ صِفَةِ الْاءِسْلَامِ وَالْاءِيمَانِ وَالْكُفْرِ وَالنِّفَاقِ ، فَقَالَ :
«أَمَّا بَعْدُ ، فَإِنَّ اللّهَ ـ تَبَارَكَ وَتَعَالى ـ شَرَعَ الْاءِسْلَامَ ، وَسَهَّلَ شَرَائِعَهُ لِمَنْ وَرَدَهُ ، وَأَعَزَّ أَرْكَانَهُ لِمَنْ حَارَبَهُ ، وَجَعَلَهُ عِزّاً لِمَنْ تَوَلَاهُ ، وَسِلْماً لِمَنْ دَخَلَهُ ، وَهُدًى لِمَنِ ائْتَمَّ بِهِ ، وَزِينَةً لِمَنْ تَجَلَّلَهُ ، وَعُذْراً لِمَنِ انْتَحَلَهُ ، وَعُرْوَةً لِمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ ، وَحَبْلاً لِمَنِ اسْتَمْسَكَ بِهِ ، وَبُرْهَاناً لِمَنْ تَكَلَّمَ بِهِ ، وَنُوراً لِمَنِ اسْتَضَاءَ بِهِ ، وَعَوْناً لِمَنِ اسْتَغَاثَ بِهِ ، وَشَاهِداً لِمَنْ خَاصَمَ بِهِ ، وَفُلْجاً لِمَنْ حَاجَّ بِهِ ، وَعِلْماً لِمَنْ وَعَاهُ ، وَحَدِيثاً لِمَنْ رَوى ، وَحُكْماً لِمَنْ قَضى ، وَحِلْماً لِمَنْ جَرَّبَ ، وَلِبَاساً لِمَنْ تَدَبَّرَ ، وَفَهْماً لِمَنْ تَفَطَّنَ ، وَيَقِيناً لِمَنْ عَقَلَ ، وَبَصِيرَةً لِمَنْ عَزَمَ ، وَآيَةً لِمَنْ تَوَسَّمَ ، وَعِبْرَةً لِمَنِ اتَّعَظَ ، وَنَجَاةً لِمَنْ صَدَّقَ ، وَتُؤَدَةً لِمَنْ أَصْلَحَ ، وَزُلْفى لِمَنِ اقْتَرَبَ ، وَثِقَةً لِمَنْ تَوَكَّلَ ، وَرَخَاءً لِمَنْ فَوَّضَ ، وَسُبْقَةً لِمَنْ أَحْسَنَ ، وَخَيْراً لِمَنْ سَارَعَ ، وَجُنَّةً لِمَنْ صَبَرَ ، وَلِبَاساً لِمَنِ اتَّقى ، وَظَهِيراً لِمَنْ رَشَدَ ، وَكَهْفاً لِمَنْ آمَنَ ، وَأَمَنَةً لِمَنْ أَسْلَمَ ، وَرَجَاءً لِمَنْ صَدَقَ ، وَغِنًى لِمَنْ قَنِعَ .
فَذلِكَ الْحَقُّ سَبِيلُهُ الْهُدى ، وَمَأْثُرَتُهُ الْمَجْدُ ، وَصِفَتُهُ الْحُسْنى ؛ فَهُوَ أَبْلَجُ الْمِنْهَاجِ ، مُشْرِقُ الْمَنَارِ ، ذَاكِي الْمِصْبَاحِ ، رَفِيعُ الْغَايَةِ ، يَسِيرُ الْمِضْمَارِ ، جَامِعُ الْحَلْبَةِ ، سَرِيعُ السَّبْقَةِ ، أَلِيمُ النَّقِمَةِ ، كَامِلُ الْعُدَّةِ ، كَرِيمُ الْفُرْسَانِ ؛ فَالْاءِيمَانُ مِنْهَاجُهُ ، وَالصَّالِحَاتُ مَنَارُهُ ، وَالْفِقْهُ مَصَابِيحُهُ ، وَالدُّنْيَا مِضْمَارُهُ ، وَالْمَوْتُ غَايَتُهُ ، وَالْقِيَامَةُ حَلْبَتُهُ ، وَالْجَنَّةُ سُبْقَتُهُ ، وَالنَّارُ نَقِمَتُهُ ، وَالتَّقْوى عُدَّتُهُ ، وَالْمُحْسِنُونَ فُرْسَانُهُ .
فَبِالْاءِيمَانِ يُسْتَدَلُّ عَلَى الصَّالِحَاتِ ، وَبِالصَّالِحَاتِ يُعْمَرُ الْفِقْهُ ، وَبِالْفِقْهِ يُرْهَبُ الْمَوْتُ ، وَبِالْمَوْتِ تُخْتَمُ الدُّنْيَا ، وَبِالدُّنْيَا تَجُوزُ الْقِيَامَةَ ، وَبِالْقِيَامَةِ تُزْلَفُ الْجَنَّةُ ، وَالْجَنَّةُ حَسْرَةُ أَهْلِ النَّارِ ، وَالنَّارُ مَوْعِظَةُ الْمُتَّقِينَ ، وَالتَّقْوى سِنْخُ الْاءِيمَانِ» .