الأنام، الشيخ العالم الكامل و المجتهد البارع الفاضل محمد بن يعقوب الكلينى أعلى اللّه قدره ـ ؛ ^۱
بهترين احاديث گردآورى شده و گرانبهاترين گفتار گوهر بار كه از سوى ائمه عليهم السلام براى ما نقل و روايت شده... روايات كتاب الكافى است كه ثقه الاسلام كلينى آن را گردآورى كرده است.
نكته جالب توجه آن كه از برخى شواهد برمى آيد كه ايشان تحقيقات نقلى خود در باره قرآن و سنت را در اواخر زندگى و در حال و هوايى كه نوعى قبض و تحسّر از رويكرد دوران عمر به مباحث عقلى از خود بروز داده،نگاشته است.
شاهد نگاشتن اين آثار در بخش پايانى عمر، آن است كه وى در آغاز تفسير ^۲ خبر از عزم جزم خود براى تكميل كار داده است، با اين حال توفيق اجراى آن را نيافته است.
چنان كه ناسخ كتاب در پايان جلد دوم كتاب چنين آورده است:
تقرير و تحرير صدر الافاضل و المتألهين (ملّاصدرا) (قده) تا بدينجا تمام شد و گفتار ايشان كامل نشده، در اثناى شرح از دارِ دنيا رحلت كرده است.
در پايان برخى از نسخه ها آمده است: تا بدينجا سياهه شرح اُصول الكافى پايان يافته و سخن شارح با آمدن قضاى اجل الهى قطع شده است. ^۳
دليل دوم، ابراز تأثّر و تحسّر ملّاصدرا از صرف بخش عظيم عمر در مباحث عقلى در آغاز حلقاتى از تفسير است. او در آغاز جلد ششم مى نويسد:
پس از آن كه بيشتر كتاب هاى فلاسفه را كه به فضيلت و چيره دستى مشهورند مورد بررسى قرار دادم و بيشتر نگاشته هاى متفكران را كه در علم و شريعت دانى شهره اند ورق زدم، از تشنگى ام در طلب كشف و يقين سيرابى حاصل نشد و حرارت و آتش اشتياقم در رسيدن به معرفت حقايق