مقصد مربوط است يا بى واسطه يا با واسطه.
مقصد دوم، كه عرضى و تبعى است، تنفر دادن فطرت است از شجره خبيثه دنيا و طبيعت كه امّ النقائص و امّ الامراض است. و بسيارى از مسائل ربوبيات، و عمده دعوت هاى قرآنى و مواعظ الهيه و نبويه و ولويه، و عمده ابواب ارتياض و سلوك، و كثيرى از فروع شرعيات از قبيل صوم و صدقات واجبه و مستحبه، و تقوا و ترك فواحش و معاصى به آن رجوع كند. و اين دو مقصد مطابق نقشه فطرت است ... پس جميع احكام شرايع مربوط به فطرت است و براى تخلص فطرت از حجب ظلمانيه طبيعت است. ^۱
مؤلف بزرگوار در شرح هر يك از جنود عقل و جهل، رجوع هر يك از جنود عقل را به فطرت مخموره و رجوع جنود جهل را به فطرت محجوبه، تبيين كرده اند.
2. عالم طبيعت دار تغيّر است و جميع ملكات و اخلاق قابل تغيير و اصلاح است.
امام رحمه الله بارها بر اين نكته تأكيد كرده اند كه عالم طبيعت دار تغيّر و تبدّل و تصرّم است و در نتيجه تا مرگ فرا نرسيده آدمى مى تواند همه اخلاق رذيله را، هر چند در نفس ريشه دوانده باشد، اصلاح كند و هيچ عذرى از اين جهت پذيرفته نيست. از سوى ديگر محاسن اخلاقى و ملكات حميده، هيچگاه نبايد موجب عجب و غرور شود.
انسان تا در عالم طبيعت كه دار تغيّر و تبدّل و نشئه تصرّم و هَيولَيويت است واقع است... مى تواند نقايص خود را مبدل به كمالات، و رذايل خويش را تبديل به خصايل حميده، و سيّئات خود را مبدل به حسنات نمايد. و اين كه معروف است «فلان خلق زشت يا فلان صفت رذيله از ذاتيات است و قابل تغيير نيست» اصلى ندارد و حرف بى اساس و ناشى از قلت تدبّر است و عدم تغيير و تبديل ذاتيات را به اين باب ربطى نيست؛ بلكه با رياضات و مجاهدات، تمام صفات نفسانيه را مى توان تبديل نمود و تغيير داد، حتى جُبن و بُخل و حرص و طمع را مى توان مبدل به شجاعت و كرم و قناعت و عزت نفس نمود. ^۲
۳. علم رسمى سر به سر قيل است و قالنه از او كيفيتى حاصل نه حال