دفاع از حديث و پاسدارانش - صفحه 499

زيرا هيچ دليلى نداريم كه حمزة بن قاسم تنها كتاب منتخبات را روايت كرده و بصائر الدرجات را روايت نكرده است.
به هر حال اگر اين نسخه موجود، نسخه منتخبات باشد در جايى كه سند آن معتبر باشد قابل اعتماد است زيرا حتى ابن وليد، هم احاديث اين كتاب را كه در سندشان، اشخاص ثقات وجود داشته اند روايت كرده است. ۱
آقاى بهبودى در كتاب معرفة الحديث فصلى را تحت عنوان «المختلف من المؤتلف» گشوده و در ضمن آن نمونه هايى از كتبى را كه اختلاف نسخه داشته نام برده و اعتبار آنها را بدين جهت مورد ترديد قرار داده است. مؤلف اين كتاب اختلاف نسخه را به دليل بازى زنادقه با كتاب و دلايل ديگرى مانند اين دانسته است، در اين مقاله نيز كتاب بصائر الدرجات را به همين دليل مورد بى مهرى قرار مى دهد. اما خوانندگان عزيز مى دانند كه مؤلفين كتب چه بسا، خود بعد از تأليف كتاب و نشرش، در آن دخل و تصرف مى نمايند مطالبى را از آن كم يا بدان اضافه مى كنند. اكنون كه صنعت چاپ رواج پيدا كرده همه آشكارا مى بينند كه گاهى چاپ هاى بعدى كتاب چند برابر چاپ اول است، آيا اختلافات دو چاپ كتاب به معناى دخالت اشخاص غير قابل اعتماد يا عدم مراقب چاپخانه و... مى باشد؟ شبيه همين دو گونه گى ها در زمان سابق كه چاپ مطرح نبوده، توسط شخص مؤلف در كتاب ها انجام مى گرفته است. روات اين كتب هم برخى به نسخه اوليه كوچك و برخى به نسخه بزرگ دست يافته و آن را روايت مى كردند، بنابراين طبيعى است كه نسخ كتاب مختلف باشد اگر بخواهيم به ذكر نمونه هايى از اين حك و اصلاح و دخل و تصرفات بپردازيم سخن به درازا مى كشد.
با اين توضيحات روشن مى شود كه دو نسخه داشتن بصائر به معناى بى اعتبارى اين كتاب نيست. در اينجا قسمتى از عبارت ذريعه را كه مورد استناد آقاى بهبودى بوده نقل مى كنيم تا خود بهتر قضاوت كنيد «...و هذا المطبوع هو البصائر الكبير

1.فهرست شيخ طوسى، ص ۱۵۳.

صفحه از 511