كه هر كدام به تنهايى ده ها تأليف داشته اند از جمله هشام بن محمد كلبى مورخ و نسابه بسيار بزرگ و شاگرد امام صادق عليه السلام ، به تنهايى بيش از دويست كتاب تأليف كرده ۱ و فضل بن شاذان نيشابورى فقيه و متكلم و محدث بزرگ قرن دوم و سوم، صد و هشتاد كتاب ۲ و احمد بن محمد بن خالد برقى، نزديك صد كتاب ۳ و ابن دؤل احمد بن محمد، صد كتاب، ۴ و ابن ابى عمير، نود و چهار كتاب ۵ و ابراهيم بن محمد ثقفى نزديك به پنجاه كتاب ۶ تصنيف نموده اند.
در اين عصر، مجتمع شيعى با يك پديده انحرافى خطرناك روبرو مى شود، و آن پيدايش گروه كوچك اما بسيار پر تحرك و فعال غلات مى باشد. اينها به ائمه اطهار عليهم السلام نسبت الوهيت داده و گاه خود مدعى نبوت مى شدند، و اولين بار اين غلات هستند كه زلال علوم اهل بيت عليهم السلام را كدر مى سازند، و در اجتماع به هم پيوسته شيعه شكاف ايجاد مى كنند. ائمه اطهار عليهم السلام به يك جنگ علنى و پى گير و بسيار شديد عليه افراد و سركردگان اين گروه پرداخته و به صورت هاى مختلف، شيعيان و شاگردان خود را از خلط و آميزش به تأثيرپذيرى از ايشان برحذر داشته و در حد قدرت، به طرد و لعن و تكفيرشان دست يازيدند. ۷ يك نمونه از اين شدت عمل را در حادثه زير مى بينيم:
محمد بن عيسى مى گويد: من در محضر يونس بن عبدالرحمن صحابى بزرگ امام كاظم و امام رضا عليهماالسلامبودم، كسى از ايشان سؤال كرد: اى ابا محمد! شما چرا اين قدر در مورد احاديث دقت به خرج مى دهيد، و چرا تا اين حد روايات پاره اى از اصحاب را انكار مى نماييد؟ ايشان فرمود: هشام بن حكم براى من نقل كرد كه امام صادق عليه السلام مى فرمود: حديثى جز آنچه موافق قرآن و سنت پيامبر باشد يا دليلى از احاديث مسلّم
1.احوالات او را ببينيد در رجال نجاشى، ص ۳۳۹؛ الفهرست ابن نديم، ص ۱۰۸ تا ۱۱۱؛ الذريعة، ج ۲، ص ۱۳۰.
2.ريحانة الأدب، ج ۶، ص ۳۶؛ الايضاح، مقدمه، ص دو.
3.المحاسن، ج ۱، مقدمه صفحه ى؛ الذريعة، ج ۲، ص ۱۳۱ ۱۳۰.
4.رجال نجاشى، ص ۷۰؛ الذريعة، ج ۲، ص ۱۳۰.
5.رجال نجاشى، ص ۲۵۰؛ الفهرست طوسى، ص ۲۶۶.
6.الغارات، ج ۱، مقدمه صفحه د.
7.رجال كشى، ص ۱۹۲ و ۲۲۳ و ۲۲۴ و ۲۲۵ (به ويژه حديث ۴۰۴ تا صفحه ۲۳۱ و ۲۳۳ و ۳۶۴) و نيز مراجعه كنيد به الامام الصادق والمذاهب الاربعه، ج ۱، ص ۲۴۰ ـ ۲۲۴؛ المبادى العامه للفقه الجعفرى، ص ۲۳۵ تا ۲۳۸.
