مراحل سه گانه در سرگذشت حديث

سرگذشت حديث را مى توان به سه دوره مشخص و متمايز تقسيم كرد:
مرحله اول: در اين دوره، حديث از مقام نبوت صلى الله عليه و آله صدور يافته و به وسيله جانشينان معصوم آن حضرت به صورت مكتوب در مى آيد، تفصيل مطلب اين كه:
پروردگار متعال در سوره نحل وظيفه تفسير و تبيين قرآن را به عهده پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى گذارد: «وَ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ»^۱ و در سوره نجم به صراحت و قاطعيت مى فرمايد: آن چه پيامبر صلى الله عليه و آله در مورد دين مى گويد، مبتنى بر وحى بوده و هيچ نوع رأى و نظر شخصى در آن دخالت ندارد: «وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَا وَحْىٌ يُوحَى»^۲ پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نيز بر اساس همين وظيفه، قرآن را به اميرالمؤمنين عليه السلام املا فرموده و قرائت آن را به ايشان آموخته و شأن نزول و تاريخ آن، و مصاديق حال و آينده و بالاخره تفسير و تأويل آيات كتاب خدا را براى امام بيان فرموده و بعد از آن دستور داده است كه امام آنچه آموخته است به طور كامل بنويسد. قرآن موجود نزد ائمه طاهرين عليهم السلام با چنين توضيحات و تفسيراتى همراه بوده و نسبت به قرآن كنونى، از نظر متن نه يك ذره كم داشته و نه يك ذره زياد.
احكام و قوانين اسلام نيز به تمامى و بدون فروگزاردن حتى يك حكم، از طرف پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به اميرالمؤمنين عليه السلام املا گرديد، و آن حضرت همه را به صورت مكتوب درآورد. اين نوشته در اصطلاح مكتب اهل بيت عليهم السلام كتاب جامعه نام دارد.
اين دو، بخش هاى مهمى از مواريث نبوتند كه در نزد ائمه اطهار موجود مى باشند، و مصدر اساسى بيان احكام و معارف دينى هستند. ائمه طاهرين عليهم السلام با تكيه بر مقام منيع عصمت، و با كمك گرفتن از اين مواريث، احكام و آداب و معارف دين را، براى اصحاب و پيروان خويش بيان مى كردند، و اصحاب به ويژه از عصر امام صادق عليه السلام ، تعليمات مكتب خويش را ثبت و ضبط مى نمودند. مسئله كتابت خطبه ها و احاديث اهل عصمت عليهم السلام از زمان اميرالمؤمنين عليه السلام به صورت يك جريان آغاز شد و دستورات