مى شود كه مرحوم كلينى تا حدود چهل سالگى در قم زيسته است تا بتواند از مشايخ قم چندان حديث فرا بگيرد كه بيش از دوازده هزار آن را گلچين كند و در كافى درج نمايد. ۱
3. مرحوم كلينى بعد از تحصيلات قم به رى بازگشته و مدت ها مرجع شيعيان آن سامان بوده است. بدين دليل كه ابن النجاشى و علامه حلى درباره او مى نويسند: «كلينى در رى عالى ترين مرجع فتوا بود و چهره درخشان حديث در آن سامان». و چون طبيعى است كه اين جاه و مقام در سن كهولت حاصل مى شود، استنباط مى كنيم كه لااقل دهه پنجم تا ششم عمر خود را در رى سپرى كرده است. ۲
4. ابن النجاشى و علامه حلى تصريح كرده اند كه «مرحوم كلينى تأليف كتاب كافى را ظرف بيست سال به پايان برده است» و مرحوم كلينى شخصا در مقدمه كافى تصريح مى كند كه «تأليف كتاب كافى را به تقاضاى كتبى يك تن از مريدان خود شروع كرده است». بنابر اين قطعى است كه مرحوم كلينى نامه مريد خود را موقعى دريافت كرده است كه در اوج شخصيت و عظمت علمى، ستاره درخشان رى بوده است نه موقعى كه در قم به تحصيلات علمى اشتغال داشته و نه موقعى كه در گوشه بغداد به صورت مهمانى تازه وارد، زندگى مى كرده است. و اين همان دهه پنجم و ششم عمر او را نشان مى دهد.
5. در عهد كلينى حوزه قم بالاترين حوزه شيعيان ايران بود، و بعد از آن حوزه نوجوان رى كه مرحوم كلينى براى تأليف كتاب كافى نيازمند منابع و مآخذ بوده است لزوما از كتابخانه هاى خصوصى رى استفاده كرده و حتما براى تكميل كارش به قم رفته است تا از كتابخانه على بن ابراهيم قمى كه دستاورد پدرش ابراهيم بن هاشم بود، بهره مند شود، و لذا مى بينيم يك سوم احاديث كافى با نام «على بن ابراهيم، عن ابيه ...» مزين شده است. ابراهيم بن هاشم ساكن كوفه بود و با تأليفات كوفيان و بغداديان به قم هجرت كرد و حوزه قم را رونقى تازه بخشيد و قهرا بعد از او نسخه آن كتاب ها در
1.ر.ك: معجم رجال الحديث، ترجمه كلينى.
2.ر.ك: رجال نجاشى ترجمه كلينى.
