شرح و اجتهاد

از ماهيت شرح تا اندازه اى سخن رفت و دانسته شد كه شرح كارى است فكرى و اكتشافى كه بر پايه اصول و ضوابط علمى و با روش و ابزارى ويژه در پى كشف محتواى متون مى باشد.
براى تتميم سخن درباره شرح، بايد سخنى هم پيرامون اجتهاد بيايد، زيرا اجتهاد نيز از منظره علمى ناب، در ماهيت خويش كارى است فكرى و اكتشافى براى استخراج مطالب و احكام شرعى.
در اينجا نخستين تحقيقى موجز پيرامون اجتهاد از منظره علمى ناب ارائه شده، آنگاه رابطه شرح و تفسير متون با اجتهاد به تفسير گرفته مى شود.

تفسير اجتهاد از منظره علمى ناب

اجتهاد در لغت به معناى مطلق كوشش و بذل جهد است كه با معناى مصطلح آن در ريشه تناسب دارد.
اين كه اين واژه از چه روزگارى در حريم واژه هاى دينى گام نهاد و چه عللى براى ورودش به آن حريم پا در ميان شدند و چه مراحل و اطوارى را از سر گذرانده ^۱ و ديدگاه هاى مختلف و گاه رو در رو و متقابلى كه بر گرد آن پديد آمده اند چه بوده اند، خواستار تفصيل و تحقيقى پر دامنه و مشتمل بر نقادى است كه از حوصله گفتار كنونى بيرون است.
آنچه در اينجا مقصود است بيان اجمالى از محتواى حقيقى اجتهاد است. تحقيق اجتهاد و نقد نظريات مختلف درباره آن بر عهده مباحثى كه در نقد مسلك اصولى و اخبارى طرح مى شوند واگذار مى شود.
براى اجتهاد با نظر به تطورهايى كه در درازاى تاريخ فقه داشته دو نظريه كلى را