بارى، اجتهاد تصويبى حتى در صورت تلطيف شده اش باطل و غير علمى است و نمى تواند به عنوان طريقى براى استبناط در فقه تلقى شود، زيرا پيش فرض هاى اين روش اجتهادى با محتواى عمل استنباط تناقض دارد. گذشته از اين كه اين پيش فرض ها با مبانى عمومى فقه نيز سازگار نيست.

ب) اجتهاد اكتشافى

اين ديدگاه تنها ديدگاهى است كه علما داراى ارزش است، و فقه اماميه بر اين اجتهاد قرار دارد. در فقه عامه نيز اين گونه اجتهاد يكى از نظريات اساسى به شمار مى رود و مبناى آن اين اصل است كه مى گويد: شرع احكامى ثابت در وراء اجتهاد مجتهدين دارد كه مجتهدين موظفند از طرق معتبر براى آگاه شدن از آنها كوشش كنند. در اين كوشش گاه مجتهدين به واقع شرعى مى رسند و گاه نمى رسند.
براى تحقيق و تبيين اين نظريه، جز اصل مذكور اصول ديگرى هم وجود دارند كه اجتهاد را از گرايش به تصويب مصون داشته و در راستاى اكتشاف تثبيت مى كنند. طرفداران اين طريق اجتهادى را بدين جهت كه قائل به امكان خطا و صوابند مخطئه گويند، در برابر آنان كه به مصوبه ناميده شده اند.
اجتهاد كشفى يا اكتشافى گرچه يك محتوا بيش ندارد اما در تفسير آن نظريه هاى چندى وجود دارد كه به طور كلى مى توان آنها را در سه نظريه يا مسلك منظور كرد. تحقيق اين مسالك به بحثى مشروح نياز دارد، از اين رو به مباحث تحقيق اجتهاد واگذار مى شود.
ايضاح و نقد مسلك هاى اجتهادى چنان كه گفته شد بر عهده مباحث اجتهاد در فصول آينده نوشتار ديگر است، ولى در اين مقاله براى تتميم بحث، پيرامون ماهيت شرح، فهرست وار گفتارى از سه مسلك كلى اجتهاد كشفى ارائه مى شود:

1. مسلك اجتهاد اصولى

اين مسلك بر مجموعه اى خاص از تعاريف و اصول استوار است كه در علم اصول مورد تحقيق و تبيين مى باشد.