مرحله دوم از شرح (تفسير محتوا)

در مرحله نخست از شرح علمى متون سخن آمد و ثابت شد كه تنها يك طريق صحيح براى شرح وجود دارد كه عبارت است از كشف محتواى متن از طريق صورت و ماده و ديگر ويژگى هاى آن قرائن كاشفه، در صورتى كه عينى و قابل ارائه باشند معتبر و با ارزشند و در غير صورت مذكور اعتبارى ندارند.
قرائن عينى و ارائه پذير خواستگاه احتمالات واقعى و غير ذهنى اند، از اين رو مى توان بر پايه آنها دستگاه محاسبه احتمالات را براى كشف محتوا به كار انداخت، خواه محاسبه احتمال ها به گونه فشرده و مندمج و كيفى انجام گيرد، و خواه به گونه كمى و رياضى و تفصيلى كه سرانجام با دخالت عناصر كيفى و قوانين تبدل كيفى احتمال به يك محصول غير كمى با روند كيفى و در عين حال عينى و ابژكتيو دگرگون مى شود.
مرحله دوم شرح، پس از پايان مرحله نخست آغاز مى شود، و عبارت است از تفسير محتواى شرح شده. محتواى متن از آن پس كه به واسطه فعاليت كشفى شرح دانسته شد به صورت يك يا چند قضيه نمايان مى شود و هر قضيه درستى اگر ضرورى نباشد داراى يك برهان تام يا يك برهان لمى و يك يا چند برهان غير لمى است.
علاوه بر اين هر قضيه اگر بخواهد علمى باشد بايد در طيف اصول و قوانين عمومى تن به تفسير دهد و در صورتى كه قضيه به مباحث خاص يا علوم تجربى و يا آمارى وابسته باشد بايد بتوان آن را در پرتو قوانين مباحث خاص يا علوم تجربى تفسير كرد.
براى توضيح اين بحث، به جاست نخست يك فراز از نصوص را منظور كرده و قضيه اى را كه از آن استفاده مى شود مورد ملاحظه قرار دهيم. سپس سخنى از تفسير قضيه مذكور آورده، آنگاه در جهت اتمام توضيح گفتارى هم از چگونگى تفسير گزاره ها يا رويدادها در علوم غير متافيزيكى عرضه گردد.