بين اهل حديث شيعه را نياورده ۱ و لذا در منازعات بعدى هيچ يك از پيروان مكاتب كلامى شيعه از قم و بغداد گرفته تا مدرسه حلّه نسبت به كتاب كافى حساسيتى جدى از خود نشان نداده و در عمده موارد بدون هيچ دغدغه اى به نقل روايات آن بدون توجه به وضعيت سندى آنها پرداخته اند و به اين دليل وى نوعى مصونيت از اتهام هاى متداول آن زمان، مانند غلوّ و تقصير يافته است. از اين رو مى توانيم وى را نقطه وسط ميان دو جريان عقل گرايى كلامى و سنت گرايى حديثى بشماريم. وى به رغم پرهيز از لحن متكلمانه و پاى بندى به سنت نقل حديث، كتاب خود را با موضوع «عقل و جهل» آغاز نموده و در آن با دفاع از مشروعيت و اعتبار عقل به مثابه نعمت و امانتى خدادادى، چهره اى كاملاً عقلانى به مذهب شيعه مى بخشد كه براى متكلمان شيعه بسيار جذاب و دل نشين مى نمود. در اين جا لازم است متذكر شويم كه متكلمان شيعه معمولاً در مراجعه به احاديث، معيارهاى عقلى را مبنا قرار داده و هر روايت موافق ديدگاه عقلى كلام شيعه را پذيرفته و گاه روايات مشهور و تهى از ايراد سندى را به دليل مخالفت با آن، رد نموده اند. ۲ از اين رو وجود تعداد محدودى از روايات ناسازگار با روحيه خردگرايى برخى متكلمان بغداد، مانند روايات عالم ذر به استثناى برخى شخصيت هاى تندرو در خردگرايى و نزديك به معتزله ۳ با واكنش نسبتا ملايمى از سوى متكلمان بغداد روبه رو شده است؛ رواياتى كه در دوره هاى بعد با اتفاق نظرِ نسبى از سوى شيعيان پذيرفته شده و اين منازعه به سود كلينى خاتمه يافته است.
در اين بخش از بحث به معرفى مهم ترين كتاب ها و ابواب كلامى كافى مى پردازيم:
1. كتاب العقل و الجهل: كلينى كتاب خود را با اين كتاب آغاز مى كند. وى در مقدمه، دليل اين انتخاب را آن مى شمرد كه عقل، معيار تكليف و ثواب و عقاب الهى
1.براى نمونه مى توان از احاديث سهو و نسيان نبى ياد كرد كه تقريبا همه اهل حديث شيعه آن را مى پذيرفتند. براى آگاهى بيشتر به رساله مخطوط محقق شوشترى در همين موضوع با عنوان سهو النبى مراجعه كنيد.
2.ر.ك: ملاصالح مازندرانى، همان، مقدمه، ص ۱۰.
3.ر.ك: سيدمرتضى، همان، ج ۱، ص ۴۰۹.
