4. كتاب الحجه: مهم ترين كتاب كافى كه شاخصه شيعى آن را به روشنى نمود مى دهد اين كتاب است. كلينى در آغاز آن بر محل نزاع شيعه و اهل سنت در باب ضرورتِ نياز به حجت تكيه كرده و سپس سعى نموده ضمن بيان تفاوت پيامبر و امام، تعريف مشخصى از مفهوم شيعى امام در مقايسه با مفهوم اعتزالى و زيدى آن ارائه دهد. پس از آن به ضرورت شناخت امام و وجوب اطاعت از وى پرداخته و سپس مجموعه اى از صفات و ويژگى هاى امامان را بيان كرده است. اين بخش به دليل اشتمال بر صفاتى احيانا اختلاف برانگيز و نيز وجود تعداد قابل توجهى از راويان غالى در زمره اسناد آن، از جنجالى ترين بخش هاى كافى به شمار مى رود. تكيه بر نقش و جايگاه امام در شرايط دوره كلينى براى حفظ هويت خاص شيعى و تمايز از ديگر فرقه ها به شدت ضرورى مى نمود و لذا كلينى ناگزير به ميراث حديثى غاليان و مفوضه نيز روى آورده و از ميان آن، دست به گزينش زده است. ۱ اين امر به طور طبيعى احتمال وجود رواياتى قابل نقد را در اين موضوع تقويت مى نمايد، با اين حال اتفاق نظر تدريجى شيعيان بر مضامين اين روايات و انقراض ديدگاه هاى منتقد كه بر شخصيت بشرى امامان بيشتر تكيه مى كردند، زمينه اختلاف فراوانى در ميان شيعيان برجاى نگذاشته است.
هم چنين در بين اين بخش از كتاب به مستندات روايى امامت هر امام پرداخته و نيز ابواب مربوط به غيبت امام دوازدهم را نيز آورده است.
هم چنين روايات مربوط به خمس البته بدون درج بابى به آنها در بخش فقهى كتاب به طور مختصر و در مقام بيان يكى از ويژگى هاى امامان در اين كتاب آمده است. اين مسئله با توجه به ديدگاه هاى مشهور شيعه در آن دوره، مبنى بر اباحه خمس در عصر غيبت زمينه ساز پيدايش برخى نظريه هاى انتقادى در حوزه فقه سياسى شيعه و به طور خاص، درباره مسئله ولايت فقيه شده است. ۲
1.براى آگاهى بيشتر ر.ك: مدرسى طباطبايى، همان، ص ۶۷ ـ ۶۸.
2.در اين باره ر.ك: تطور الفكر السياسى الشيعى من نظرية الشورى الى ولاية الفقيه، فصل الموقف من الخمس.
