عقل از ديدگاه ملا صالح مازندرانى ^۱

امين حسين پورى

چكيده

شرح ملا صالح مازندرانى بر اصول كافى، از جمله شروح الكافى است كه به جهت آشنايى نويسنده آن با مباحث فلسفى و حكمى، و در همان حال، تسلّط بر مباحث حديث شناسى، سرشار از بهره هاى فقه الحديثى است. گو اين كه تاكنون، جايگاه آن را آن گونه كه درخورِ چنين شرحى است، نشناخته اند. در اين نوشتار، تلاش كرده ايم گونه نگاه و انديشه شارح را درباره عقل و جستارهاى مرتبط با آن، مانند چگونگى افزايش مراتب عقل، نسبت عقل با جهل و موضوع هايى از اين دست، به نمايش بگذاريم.
اميد آن كه اين نوشتار، در گام نخست، دريچه اى باشد به سوى آشنايى با انديشه حكيمان حديث پژوه درباره مفاهيم بنيادينِ حديثى همچون مفهوم عقل و سپس راه رابراى ارزيابى ديدگاه ها درباره مفاهيم حديثى و گزينش ديدگاه درست، هموار سازد.
كليدواژه ها: عقل، نفس ناطقه، جوهر مجرّد، جوهر مفارق، جهل.
عقل را در انديشه اسلامى، جايگاهى بس والا داده اند، تا آن جا كه آن را حجّت باطنى خداوند به شمار آورده اند و اين انديشه چنان در ميان آموزه هاى تشيّع، برجسته شده است كه رهبران شيعه، بيش از ديگر مذاهب اسلامى، بر عقل و بهره گيرى از آن پاى مى فشارند. نگاهى به شمار احاديثى كه در آن، از عقل و بايستگى