رويكرد شارح را گونه اى جعل اصطلاح ناميد.
نكته مهمّى كه گفتنى است، آن كه وى تنها درباره حديث جنود، احتمال اراده معناى دوم را آورده است؛ ولى در همه احاديث ديگر، عقل را جز به معناى نفس ناطقه، به كار نبرده است.
2. مراتب عقل
چنان كه گفتيم، ملا صالح مازندرانى براى هر يك از دو عقل، مراتبى را به نمايش نهاده است؛ امّا در اين ميان، مراتب عقل به معناى نخست، از سوى شارح بسيار روشن تر مطرح شده است و هر مرتبه، نامى و حالتى يافته است. وى در جايگاه بازشناسى عقل به معناى نخست (يعنى همان نفس ناطقه)، چنين مى نويسد:
و له مراتب متفاوتة و حالات مختلفة فى القوة و الضعف و هى ستّة: أوّلها: حالة الإستعداد الصِرف للكمالات. و ثانيها: حالةٌ بها يشاهد الأوّليّات. و ثالثها: حالة بها يشاهد النظريّات من مرآت الأوّليّات. و رابعها: حالة بها يشاهد تلك النظريات بعد زوالها من هذه المرآة واختزانها من غير كسب جديد، و هذه الحالة حالةُ علم اليقين و هى حالةٌ بها يشاهد الصُوَر العلميّة و المطالب اليقينيّة فى ذاته. و خامسها: حالة عين اليقين، و هى حالة [بها] يشاهد تلك الصُوَر و المطالب فى ذات المفيض. و سادسها: حالة حقّ اليقين و هى حالة بها يتّصل بالمفيض اتّصالاً معنوياً و تلاقى به تلاقياً روحانياً، و هذه الحالة هى أعظم الحالات البشريّة ۱ . ۲
عقل مراتب و حالاتى گونه گون ـ از نظر شدّت و ضعف ـ دارد. عقل شش مرتبه دارد:
1. مرتبه اى كه در آن، تنها آمادگى محض براى دريافت كمالات را دارد.
1.همان، ج۱، ص ۶۶.
2.آنچه شارح چونان مراتب عقل آورده است، عيناً همان مراتبى است كه حكيمان براى عقل مى آورند. براى نمونه، سنجشى ميان آنچه شارح آورده با ديدگاه قاضى عضد الدين ايجى در المواقف، اين نكته را آشكارا بر مى نمايد. پس از اين، در اين باره بيشتر سخن خواهيم گفت. (ر.ك : المواقف، ج ۲ ص ۸۳. و نيز كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، ص ۳۴۰).
