وابستگى هاى عالَم مادّه رهيده اند در همان آغاز تولّد، درك كرده اند كه عقل آنها در عالم اجسام تصرّف مى كند». ۱
از ديدگاه شارح، هرگز محال نيست كه وجودى حتى در آغاز تولّد، دانشورى كامل و وارسته اى عارف باشد؛ همان گونه كه امامان عليهم السلام چنين بوده اند. ۲ بر پايه اين ارزيابى، روشن است كه آن كس كه عقل وى در شكم مادر به او اعطا مى شود، در رتبه اى پايين تر از اوّلى است؛ چرا كه مدّت زمان كمترى را با عقل به سر برده و ادراك را كمتر تمرين كرده است.
البتّه اين را نيز بيفزاييم كه از نگاه شارح، اين سه مرحله و سه زمان كه در اين حديث بدانها اشارت رفته است، مراحل اصلى و كلّى تعلّق عقل به وجود انسانى اند؛ امّا در ميان اين سه مرحله، درجات گونه گونِ فراوانى هست كه هر يك با ديگرى، در شدّت و ضعف ادراك، تفاوت دارد ۳ . ۴
11. تفاوت عاقل و عالم و عابد
در ميان احاديث كتاب عقل الكافى، رواياتى به چشم مى آيد كه در آنها امامان عليهم السلام جايگاه عاقلان را بسيار والا و بالا شمرده اند و بر رتبه عابدان، برترى فراوان داده اند. در حديثى آمده است كه: «آن گاه كه از كسى ستايشى شنيديد، [زود داورى نكنيد؛ بلكه] به عقل وى درنگريد؛ زيرا پاداش وى به اندازه عقل اوست». ۵ در برخى از احاديث نيز آمده است: «كه خواب عاقل، برتر از شبْ زنده دارى جاهل است». ۶
اكنون جاى اين پرسش هست كه راز اين همه والايى جايگاه عقل و عاقل و برترى عاقلان بر عابدان، در چيست؟
از نگاه ملا صالح مازندرانى، عقلْ، اساس عبادت ها و ريشه و پايه آنهاست. ۷ به
1.همان جا.
2.آنچه گذشت، گزيده سخنان درازْ دامن شارح در اين صفحات بود.
3.الكافى، ج ۱، ص ۱۲.
4.همان، ج ۱، ص ۱۳.
5.شرح اُصول الكافى، ج ۱، ص ۸۴.
