از نگاه شارح، راز اين برترى، در چند نكته نهفته است. نخست آن كه عقلِ عابدى كه جاهل باشد، ^۱ در بسترى مادّى سير مى كند و از اين رو، هميشه به پيرايه هاى عالَم مادّه آلوده است؛ ولى عقل عالم، در گستره نشانه هاى شريعت رشد مى يابد و با معارف الهى خو مى گيرد. نكته ديگر آن كه بهره عبادت عابد، تنها به خود او باز مى گردد؛ ولى از دانش عالم، همگان سود مى برند. سوم آن كه عقل عابد، در مرتبه عقل هيولايى درمانده است؛ ^۲ ولى عقل عالم، به مرحله عقل بالفعل يا بالاتر رسيده است، و برترى دومى بر اولى، نزد ژرف نگران روشن است.
بارى، به همين علّت هاست كه به باور ملا صالح مازندرانى، عالم را وارث انبيا عليهم السلام دانسته اند كه در جايگاه آنان قرار مى گيرد و هم از اين روست كه نسبت وى به ديگران، چون نسبت پيامبران به ديگر مردمان است. ^۳

12. يادآورى چند نكته

در پايان اين سياهه، يادكرد چند نكته را بايسته مى دانم:
1. گستره اين نوشتار، شرح مرحوم ملا صالح بر كتاب عقل و جهل از الكافى بود. ديدگاه هاى شارح را درباره موضوعات پيش گفته مرتبط با عقل، در همين گستره پى گرفتيم. گرچه اين احتمال وجود دارد كه شارح در بخش هاى ديگرِ شرح خود، نكته اى درباره عقل آورده باشد كه در اين گستره بدان اشاره نشده باشد يا مطلبى را افزوده باشد كه قيد و تبصره اى بر مطالب اين نوشتار باشد؛ ولى چنان مى نمايد كه اين احتمال، چندان اندك است كه مى توان با آسودگى خاطر، مطالب ياد شده را به پاى شارح نگاشت.
2. در اين نوشته، خواست ما سنجش ميان ديدگاه هاى ملا صالح با ديگر شارحان اصول الكافى، يا ديگر دانشوران اسلامى نبوده است. گو اين كه به فراخورِ سخن و