در بخش دوم، «تطبيق ديدگاه ملّا صدرا و علّامه مجلسى بر روايات» گنجانيده شده است.
در اين بخش نظرهاى آنها درباره مفهوم عقل در تك تك روايات اصول كافى آورده شده است.
هدف از اين تحقيق كمك به برداشتى صحيح تر از مفهوم عقل در روايات معصومان عليهم السلام است.

بخش اول: معناى عقل

معناى لغوى

اصل مادّه «عقل» به معناى «بازداشتن» است و همه مشتقات آن، به اين معناى اصلى باز مى گردد. ^۱
ابن فارس درباره اين مادّه بر آن است كه:
العين و القاف و اللام أصل واحد منقاس مطّرد، يدلُّ عُظْمه على حُبْسة فى الشى ء أو ما يقارب الحُبْسة. من ذلك العقل، و هو الحابس عن ذميم القول و الفعل؛ ^۲
مادّه «عقل»، [داراى] ريشه اى واحد، قياسى و فراگير است كه اكثر موارد كاربرد آن بر «بازداشتن» يا معنايى نزديك به آن درباره اشيا دلالت مى كند. عقل از همين معنا برگرفته شده است؛ [زيرا] از گفتار و رفتار ناپسند باز مى دارد.
نقيض عقل، جهل است. «العقل: نقيض الجهل». ^۳ ظاهرا مراد از «نقيض»، نقيض فلسفى نيست، بلكه مراد از آن، «ضدّ» است؛ از اين رو «عقل» و «جهل»، دو امر