مفهوم عقل از ديدگاه دو شارح اصول كافى - صفحه 193

صاحبان خردند كه خداوند درباره ايشان فرموده: تنها صاحبان خرد اندرز مى گيرند.
ملّا صدرا در توضيح بخش پايانى حديث مى گويد:
بيان پيغمبر صلى الله عليه و آله : «و عاقلان همان صاحبان خردند»، يعنى عقلى كه در اينجا گفته مى شود آن عقلى كه همگان فهم مى كنند نيست؛ يعنى هر كس را كه داراى زيركى و هوشيارى در كار دنيا باشد عاقل مى خوانند و نه آن غريزه اى كه باآن، انسان از چهارپايان امتياز مى يابد، و نه آن چيزى كه در علم اخلاق از آن بحث مى شود، بلكه مراد از آن، مفهومى خواهد بود كه از بيان الهى استفاده مى شود: «تنها صاحبان خرد، اندرز مى گيرند». پس، از اين بيان دانسته مى شود كه عاقلان، همان مخصوصان به اهل ذكر يعنى اهل علم و عرفان اند، چنان كه خداوند مى فرمايد: «اگر نمى دانيد از اهل ذكر سؤال كنيد»، ۱ و آنان همان استواران در علم اند، چنان كه خداوند مى فرمايد: «و استواران در علم گويند: به آن ايمان داريم؛ همه از نزد پروردگار ماست و جز خردمندان اندرز نگيرند»، ۲ و آنان حكيمان الهى اند، چنان كه مى فرمايد: «حكمت را به هر كه خواهد دهد و به هر كه حكمت داده شود خوبى فراوان اعطا شده و جز خردمندان اندرز نگيرند». ۳ و اين جز داناى حكيم و فرزانه استوار در علم و كامل در حكمت و ايمان نيست، پس عقلى كه در اوست آخرين عقلى كه در معرفت نفس بيان شده خواهد بود. خداوند به حقايق داناست و بس. ۴
ب . ملّا صدرا حديث دوازدهم را بيانگر حقيقت «مرتبه چهارم از عقول چهارگانه مطرح شده در علم النفس» يعنى «عقل مستفاد» مى داند. ۵ اين عقل، پنجمين عقلى است كه در بيان ملّا صدرا گذشت. ۶
امام موسى كاظم عليه السلام در اين حديث، صاحبان عقل را هدايت يافتگان شمرده و در

1.سوره نحل، آيه ۴۳.

2.سوره آل عمران، آيه ۷.

3.سوره بقره، آيه ۲۶۹.

4.شرح اُصول الكافى، ج ۱، ص ۲۵۰ ـ ۲۵۱.

5.همان، ج ۱، ص ۲۵۲.

6.همان، ج ۱، ص ۲۲۶.

صفحه از 200