علامه مجلسى و مرآة العقول - صفحه 265

است. در مواردى، بحث را تفصيل فراوان داده و در مواردى، گذرا و گاه بدون هر گونه شرح و تفسير از كنار روايت گذشته است. در اصول كافى و بويژه در مبحث حجّت، روايت ها از شرح و تفصيل بيشترى برخوردار شده اند؛ ولى در قسمت فروع كافى كم كم از حجم شرح كاسته شده و در بخش هايى بدون هرگونه شرح، تنها به ميزان اعتبار حديث اشاره شده است. ياد كرد اين نكته، خالى از فايده نيست كه مرحوم مجلسى نصف روايت هاى كتاب دعا و نيز كتاب عشرة و كتاب زكاة و خمس و نصف صلاة را شرح نكرده است و شرح اين قسمت ها توسط شاگردش امير محمد حسين خاتون آبادى نوشته شده است. ۱
مرحوم مجلسى در شرح احاديث، نخست واژه هاى مشكل را با بهره گيرى از قواعد صرفى و استفاده از كتب لغت معنا مى كند. بيشترين بهره گيرى وى در شرح لغات از قاموس المحيط فيروز آبادى، صحاح اللغة جوهرى، مصباح المنير، نهاية ابن اثير است. در عين حال، در بسيارى موارد، بدون بهره گيرى از كتب لغت واژه ها را معنا مى كند. پس از شرح مفردات و واژه ها، عبارت هاى كوتاه و داراى معناى مستقل را بخش بخش شرح مى كند. اصطلاحات را با تفصيل بيشترى توضيح داده و آراى گوناگون درباره هر اصطلاح را مى آورد و در نهايت، يكى از آنها را ترجيح مى دهد. در شرح احاديث، از شروح گذشتگان و نيز معاصران خود بهره مى گيرد و ضمن ياد كرد با تعابير كلى و مبهم در خيلى از موارد، از آوردن نام كتاب يا نام مؤلف آن سرباز مى زند. در مقدمه نيز به اين موضوع پرداخته و مى نويسد:
«... سأذكر فيها ـ ان شاء اللّه ـ كلام بعض افاضل المحشين و فوائدهم و ما استفدت من بركات انفاس مشايخنا المحققين و عوايدهم من غير تعرّض لذكر اسمائهم أو ما يرد عليهم». و در مواردى كه از فيلسوفان و يا عارفان چيزى نقل مى كند با عنوان بعض الأفاضل، بعض السالكين مسلك الفلاسفة ياد مى كند، با اين حال، نام تعداد زيادى از آثار نويسندگان بزرگ قبل از مجلسى به عنوان منبع نقل قول ها در مرآة العقول ذكر

1.روضات الجنات، محمد باقر خوانسارى، اسماعيليان، قم، ح ۲، ص ۸۰.

صفحه از 274