بكاهند كه از آن جمله مرحوم اردبيلى مؤلف جامع الرواة و مرحوم مجلسى است. اردبيلى در مقدمه كتابش مى نويسد:
فلما توجّه الى هذا المطلب الأقصى والمقصد الأعلى [اى النظر الدقيق فى صحّة الطريق]، صار بسبب اتفاق ذكر الراوى على سبيل الإطلاق أو باعتبار اختلاف النسخ فيه متفكرا تفكرا عميقا و متحيرا تحيرا عظيما ولم يجد ترجيحا للحكم بالصحة والضعف أو غيرهما، فلا جرم صار الخبر بسبب هذا فى نظر هذا الضعيف مجهولاً بل في نظر جمع كثير من فحول العلماء والفقهاء ايضا، حتى حكموا بجهالة الخبر الموصوف بهذا الوصف ولم يجعلوه مناطا للحكم؛ ^۱
وقتى نويسنده به اين مقصد والا و مطلب نهايى توجه مى كرد، به خاطر ياد كرد نام راوى، به طور مطلق و رها و گاه به خاطر اختلاف نسخه ها، در انديشه ژرفى فرو مى رفت و خود را در تحيّر بزرگى مى يافت و هيچ دليلى براى درستى و يا نادرستى روايت پيدا نمى كرد و خبر به همين خاطر، در قلمرو روايت هاى مجهول قرار مى گرفت، اين امر، نه تنها براى اين ضعيف، بلكه بر دانشوران بزرگ نيز چنين بود و از اين روى، حكم بر مجهول بودن روايت مى كردند و آن روايت را ملاك و دليل حكم قرار نمى دادند.
بر همين پايه، مرحوم اردبيلى كتاب خويش را در واقع به انگيزه اخراج راويان از قلمرو مجهول به حوزه معلوم نگاشت. در كتاب مرآة العقول، مرحوم مجلسى نيز در بسيارى از موارد تلاش مى كند تا راوى را شناسايى كند. ^۲
در پايان، يادآورى اين نكته خالى از فايده نيست كه على رغم تلاش مصحح محترم، كتاب مرآة العقول نيازمند تصحيح دقيق و علمى ديگرى است و شكل كنونى آن رضايت بخش نيست.

فهرست