و شهرستانى ناشر آن بوده است مجبورم فقط گوشه اى از اين واقعيت را در اختيار جنابعالى قرار بدهم و نظريه امام فخر رازى (متوفاى 606ق) را كه در يك گفتار به هر دو مطلب اشاره نموده است بياورم.
امام فخر رازى ^۱ در كتاب مناظرات ^۲ خود مى گويد: روزى مسعودى ^۳ خدايش بيامرزد در حالى كه شاد و مسرور بود بر من وارد گرديد. سبب خوشحالى او را پرسيدم. در جوابم گفت: كتاب هاى نفيس و پرارزشى به دست آورده و خريدارى نموده ام. گفتم: آن كتاب ها چيست؟ از چند كتاب نام برد تا به كتاب ملل و نحل شهرستانى رسيد. گفتم: آرى، او به خيال خود عقايد و مذاهب جهان را در اين كتاب جمع كرده است، ولى به كتاب وى اعتماد نيست؛ زيرا مذاهب اسلامى را از كتابى به نام بين الفرق كه از تصانيف استاد ابو منصور بغدادى است نقل نموده است و ابومنصور كسى است كه بر مخالفان خود سخت تعصب داشت و مذاهب و عقايد آنان را چنان كه هست نقل نكرده است و شهرستانى نيز مذاهب را از آن كتاب گرفته است؛ از اين جهت در نقل اين مذاهب، مطالب او خالى از نقص و خلل نيست. ^۴
به طورى كه ملاحظه مى فرماييد فخر رازى ابومنصور بغدادى را فردى متعصب و يكسونگر و شهرستانى را فرد مقلد و غيرمحقق معرفى مى كند.
و يك نگاه اجمالى نظريه فخر رازى را در هر دو مورد تأييد مى نمايد:

اما در مورد تعصب ابومنصور

1. ابو منصور و به تبعيت وى شهرستانى گروه «كامليه» را كه به زعم آنان همه