كه كلينى براى شكوفايى انديشه خدايى خود از آنها بهره جسته است در حدود سى و پنج نفر مى باشند. بى شك همه استادان كلينى در تشكل شخصيت او نقش داشته اند اما در اين ميان به رادمردى برمى خوريم كه كلينى را با او و او را با كلينى مى شناسيم. كسى كه نامش در يك سوم سلسله سندهاى روايات كافى است. شخصيتى كه نامش با كافى جاودانه شد. محدثى كه در اسناد بيش از هفت هزار و يكصد و چهل روايت (۷۱۴۰) چون ستاره مى درخشد. ^۱ او على بن ابراهيم قمى است كه كتاب تفسير او پايه تفسيرهاى تشيع گرديد. و شايد اگر كلينى پروانه وار به گرد شمع وجود او نمى چرخيد و او را لحظه اى چه در حال بيمارى و چه سلامت در خانه و مدرسه رها مى كرد و از او غافل مى ماند، روايات و احاديثى كه سلسله سندش به او ختم مى شود چون ديگر آثار او براى هميشه از ميان مى رفت. اما كلينى اين اقيانوس حديث را رها نساخت. او كه تشنه كلام اهل بيت عليهم السلام بود جرعه جرعه نوشيد و به اين نوشيدن اكتفا نكرد بلكه دريايى از اين كوثر عشق را براى شيعيان پس از خود به يادگار نهاد.

هجرتى ديگر

گرچه قم مركز تشيع به شمار مى رفت و هر جوينده كلام اهل بيت عليهم السلام را سيراب مى كرد اما عطش سيرى ناپذير كلينى او را بر آن داشت تا آن ديار مقدس را به اميد يافتن روايات و احاديث ناشنيده ترك كند. او روستاها و شهرهاى بى شمارى را پشت سر نهاد و هر جا محدثى مى يافت از او حديث فرا مى گرفت. كوفه يكى از شهرهايى بود كه كلينى به آن قدم نهاد. در آن زمان كوفه يكى از مراكز بزرگ علمى به شمار مى رفت و كمتر محدث و يا محققى بود كه در سفرهاى خود به آن شهر وارد نشده و از محضر عالمان آن جا استفاده اى نكرده باشد.
كوفه در حقيقت جاى تبادل نظر و نقطه آغاز در جهان اسلام به شمار مى رفت كه