خلاصه

عقيده ، عبارت از نظريه اى است كه به ذهن پيوند مى خورد و در اين مورد فرقى ميان نظريه درست و نادرست نيست .
منشأ عقايد انسان يا تحقيق است و يا تقليد . اگر انسان با انديشه آزاد مسئله اى را بررسى كند و به عقيده اى برسد ، عقيده او محصول تحقيق است و اگر تحقيق نكرده عقيده اى را بپذيرد و يا با انديشه اى در بند تقليد چيزى را باور كند ، مبناى عقيده او تقليد است .
عقايد مردم جهان ، عمدتا مبناى فكرى و ريشه تحقيقى ندارد . محيط خانواده ، محيط زندگى و شخصيت هاى مورد احترام ، در تكوين عقايد انسانى نقش اساسى و عمده ايفا مى كنند . و كمتر كسى است كه عقايد خود را به طور واقعى ، از راه تحقيق تحصيل كرده باشد .
آزادى عقيده را سه گونه مى شود تفسير كرد : 1 . آزادى انتخاب عقيده؛ 2 . آزادى اظهار عقيده؛ 3 . آزادى تبليغ عقيده .
از نظر عقل ، آزادى عقيده به معناى اوّل درست نيست و به معناى دوّم حقّ طبيعى انسان است و به معناى سوّم ـ يعنى آزادى انسان در تبليغ باورهاى موهوم و مضر و انتقال آنها به جامعه ـ اكيدا ممنوع است . اسلام نيز در باب آزادى عقيده ، چيزى جز اين نمى گويد .
از نظر اسلام ، نه تنها اظهار عقيده آزاد است ، بلكه شنيدن آرا و عقايدِ مختلف و نقد و بررسى آنها با انديشه آزاد ، لازم و ضرورى است .
اسلام ، نه تنها انسان را وادار نمى كند بدون اين كه چيزى را باور كرده باشد ، جبرا به آن اذعان كند ، و نه تنها اعتراف تقليدى و بدون تحقيق را نمى پذيرد ، بلكه از نظر اين آيين ، حتّى كسانى كه عقايد اسلامى را باور كرده اند ، ولى با

كننده ترين سرگرمى ، دينِ منهاى سياست و باورهاى موهوم مذهبى است و در اين مورد ، تفاوتى ميان اديانِ باطل نيست ، به مصلحت سياسى خود مى دانند كه عقايد دينى را ، تا آن جا كه با مصالح آنان متضاد نيست ، آزاد اعلام كنند .
حالا اگر دينى بخواهد وارد عالَم سياست شود و براى رشد باورهاى صحيح و رهايى از بند عقايد نادرست و در نتيجه رهايى از سلطه قدرت هاى استكبارى اقدام كند ، اين دين ، نه تنها از ديدگاه مدّعيان رسمى آزادىِ عقيده ، آزاد نيست ، بلكه هواداران آن به دست همين مدّعيان آزادى عقيده ، در پوشش دفاع از آزادى ، نابود مى شوند .