179
مباني شناخت

فصل دوم :ابزارهاى معرفت از نگاه قرآن

هر چند در قرآن و احاديث اسلامى مطلبى با عنوان راه ها يا منابع و يا ابزار شناخت مطرح نشده است ، ولى مسايلى كه در زمينه شناخت ها و اداركات انسان در قرآن و حديث آمده است ، به طور روشن ، ديدگاه قرآن را در اين مورد مشخص مى نمايد .

شناخت هاى حسّى و عقلى در قرآن

منابع حس و عقل و نقش آنها در اداركات و معارف و آگاهى هاى انسان ، در آيه 78 سوره نحل ، به وضوح ، مطرح شده است :
«وَاللَّهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَـتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفْئدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون
خداوند شما را از شكم مادرانتان خارج ساخت در حالى كه هيچ نمى دانستيد ، و براى شما گوش و چشم و عقل آفريد ، شايد كه قدردانى كنيد»
.
از اين بيان قرآن كريم معلوم مى شود كه از نظر اين كتاب آسمانى ، انسان در هنگام تولد ، عارى از هر گونه معرفت و شناختى كه بعدها در اين جهان تحصيل مى كند ، پا به عرصه وجود مى گذارد ، ولى آفريدگار هستى ابزارهايى به او عنايت كرده است كه با به كار گرفتن آنها ، به تدريج شناخت و آگاهى كسب مى كند . اين ابزارها عبارت است از : گوش ، چشم و فؤاد . چشم و گوش ابزارهاى


مباني شناخت
178

خلاصه

در وجود انسان سه وسيله براى شناخت وجود دارد كه بازگشت آگاهى هاى انسان به يكى از آنهاست . اين منابع عبارت است از : حس ، عقل و قلب .
نخستين ابزار شناخت در انسان حواس پنجگانه است . هر يك از حواس ، شناخت ويژه اى به انسان مى دهد كه با فقدان آن حسّ ، آن شناخت امكان پذير نيست .
دومين ابزار شناخت در انسان عقل است . عقل عبارت از مركز شعور و ادراكى است كه وظيفه آن تركيب ، تجريد ، انتزاع ، تعميم و تعميق مفاهيمى است كه از طريق حواس به آن منتقل مى شود .
حس و عقل ، تنها در ارتباط با يكديگر قادر به انجام وظيفه خود هستند و هيچ يك بدون ديگرى نمى تواند نقش خود را در توليد شناخت ايفا نمايد .
سومين ابزار شناخت در انسان قلب است . كلمه قلب در سه معنا به كار مى رود :
1 . تلمبه خانه خون؛ 2 . مركز فكر و انديشه؛ 3 . مركز شناخت هاى غير حسى و غير عقلى .
ولى در مباحث شناخت شناسى ، هر جا كه قلب در كنار عقل مطرح شود ، مقصود معناى سوم است .
شناخت هاى عقلى و قلبى دو تفاوت دارند : يكى در مركز رابطه و ديگر در نحوه شناخت . مركز شناخت هاى عقلى ، مغز است و مركز شناخت هاى قلبى ، قلب (به معناى اوّل) .
شناخت عقلى ، علم و دانستن است و شناخت قلبى ، وجدان كردن و يافتن .

  • نام منبع :
    مباني شناخت
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    دوم
تعداد بازدید : 519250
صفحه از 484
پرینت  ارسال به