فصل سوم :قلمرو ابزار شناخت

در فصل اول معلوم شد كه كليه معارف و معلوماتِ انسان به ابزار حس و عقل و قلب متصل مى شود . در اين فصل مى خواهيم ببينيم قلمرو هر يك از اين منابع ، محدود است يا نامحدود؟ به عبارت ديگر ، آيا با حس مى شود همه چيز را شناخت؟ يا با عقل مى شود همه چيز را ادراك كرد؟ و يا با قلب مى توان به همه حقايق هستى پى برد؟ يا اين كه حس و عقل و قلب ، هر يك قلمرو خاص و محدود خود را دارند؟
پاسخ ، اين است كه قلمرو ابزار شناخت محدود است . يعنى هر يك از منابع مذكور ، تنها در محدوده خاصى مى تواند فعاليت كند :حس تنها مى تواند شناخته هاى حسى توليد كند؛ عقل ، تنها در محدوده شناخت هاى عقلى كارآمد است؛ و قلب ، تنها در محدوده شناخت هاى قلبى مى تواند ايفاى نقش نمايد .

دليل محدود بودن قلمرو ابزار شناخت

دليل اين محدوديت ، ضرورت متناسب بودن ابزار شناخت با امور مورد شناسايى است . توضيح ساده آن كه يكى از قوانين عقلى كه همه ، آن را به روشنى درك مى كنند اين است كه كارايى و محصول هر ابزارى متناسب با آن ابزار است . هيچ كس انتظار ندارد كه كارخانه شير پاستوريزه هواپيما توليد كند ، و يا ابزارى كه با آن هواپيما مى سازند ، به كار توليد پارچه

خلاصه

آيه 78 سوره نحل دلالت بر آن دارد كه انسان پيش از تولد چيزى نمى داند و نقش حس و عقل در شناخت هاى حصولى انسان بنيادى است .
تمام آيات و رواياتى كه به طور مطلق مردم را به تعقل و تدبر دعوت مى كند و يا اصول و فروع دين را به صورت استدلالى مطرح مى كند ، دلالت بر منبع بودن عقل براى شناخت و معتبر بودن آن از ديدگاه اسلام دارد .
در قرآن قلب درسه معنا به كار رفته است : 1 . مركز انديشه؛ 2 . مركز شناخت هاى غير حسى و غير عقلى؛ 3 . حقيقت انسان يعنى نفس و روح .
منبع اصلى همه شناخت ها روح است و منابع سه گانه شناخت ، ابزارهايى براى آن هستند .
قلب انسان مانند جسم او ، داراى حواسى است كه انسان با اين حواس مى تواند حقايقى را درك كند كه از طريق حواس ظاهر و از طريق عقل قابل ادراك نيست .