پزشك و يا رياضيدان نمى شود ، براى تحصيل اين علوم بايد از ابزار حس و عقل مدد گرفت .
تزكيه نفس ، حواس قلب را به كار مى اندازد و چشم و گوش دل را باز مى كند . و در نتيجه انسان به الهامات و مشاهدات غيبى مى رسد و عارف مى شود ، ولى رياضيدان و طبيب و مجتهد نمى شود .
مى گويند : جوانى براى طلبگى به نجف رفته بود . پس از مدتى ديد ادامه تحصيل برايش مشكل است و درس خواندن زحمت دارد . شنيده بود كه دعا در حرم حضرت عباس عليه السلام ، مستجاب مى شود . به فكرش رسيد كه چرا براى تحصيل علم و رسيدن به مرتبه اجتهاد زحمت بكشد ؟ و با خود گفت : مى روم در حرم حضرت دعا مى كنم و از او مى خواهم كه بدون رنج تحصيل ، تصديق اجتهادم را مرحمت نمايد!
با اين خيال خام چند هفته به كربلا رفت و با گريه و زارى از حضرت عباس تصديق اجتهاد خواست! تا اين كه شبى در خواب ديد كه آن حضرت با چند تن از فراش ها مى آيد . تصور كرد كه الآن حضرت تصديق اجتهاد را مرحمت مى كند . ولى وقتى نزديك شد ، برخلاف انتظار ، ديد كه حضرت دستور داد فلك را بياورند و پايش را بسته ، با شلاق او را تنبيه كنند!
دانشجوى تنبل با ديدن اين وضع سخت ترسيد و گفت : آقا من با آن همه گريه و زارى از شما خواستم كه تصديق اجتهاد به من بدهيد ، و شما در عوض مى فرماييد مرا تنبيه كنند!
حضرت فرمود : با تنبلى و سستى و با گريه و دعا كه انسان مجتهد نمى شود . اگر مى خواهى مجتهد شوى بلند شو برو همان طور كه ديگران درس مى خوانند و زحمت مى كشند درس بخوان و زحمت بكش .

بيايد .
ضرورت تناسب ميان ابزار توليد و توليد ، به زبان فلسفى ، ضرورت سنخيت ميان علت و معلول گفته مى شود . بر اين اساس ، هر يك از حواس پنجگانه ، ابزار توليد شناخت ويژه اى است : چشم ، ابزار شناخت شكلها و رنگهاست؛ گوش ، ابزار شناخت صداهاست؛ و همچنين ساير حواس . . . بنا بر اين ، قلمرو شناخت هر يك از حواس پنجگانه محدود به مواردى است كه تناسب و سنخيت با آنها دارد . و همان طور كه از كارخانه شير پاستوريزه توقع توليد هواپيما نمى رود ، از چشم هم انتظار شنيدن صداها ، و از گوش انتظار چشيدن مزه ها نمى رود .
همچنين حواس پنجگانه در مجموع ، قلمرو خاصى دارند ؛ يعنى قلمرو شناخت آنها محدود است به محسوسات و چيزهايى كه با حس تناسب و سنخيت دارد . حواس هيچ گاه نمى تواند به مرز شناخت هاى عقلى تجاوز كند . مثلاً تجريد تركيب و تجزيه مفاهيم و امثال اين امور كه در حوزه فعاليتهاى عقل قرار دارد ، با ابزار حواس قابل انجام نيست . همان طور كه چشم نمى تواند صداها را بشنود ، حس هم نمى تواند مفاهيم را تجزيه و تركيب و تجريد كند . (در بحث خداشناسى توضيح خواهيم داد كه كسى كه مى گويند : «چون ما از طريق حواس نمى توانيم روح و فرشته و خدا را ادراك كنيم اين امور را قبول نداريم !» مانند كسى است كه كر است و مى گويد : من چون با چشمم آوازها را نمى شنوم ، اصولاً هيچ آوازى در جهان وجود ندارد!) .
قلب نيز قلمرو ويژه اى دارد كه با تهذيب نفس و به كار افتادن حواس دل ، انسان به آن شناخت ها مى رسد . و همان طور كه حس نمى تواند به مرز عقل تجاوز كند ، عقل هم نمى تواند به مرز قلب وارد شود ، و متقابلاً قلب هم نمى تواند به مرز عقل تجاوز نمايد . هيچ كس با تزكيه نفس و تهذيب روح ،