شناخت حسّى سطحى است

آيه ديگرى كه مى توان قلمرو حس را از آن به دست آورد ، آيه هفتم از سوره روم است كه در آن شناخت حسى ، سطحى و بى عمق مطرح شده است :
«يَعْلَمُونَ ظَـهِرًا مِّنَ الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ هُمْ عَنِ الْاخِرَةِ هُمْ غَـفِلُونَ .^۱
شناخت آنان از زندگى دنيا سطحى است ، و آنان از آخرت غافل اند» .
مردمى كه از جهانبينى عقلى محروم اند و تنها از دريچه حواس ، هستى را مى نگرند ، شناخت آنان از زندگى شناخت ظاهرى و سطحى و بى عمق است . آنان از آخرت كه در عمق و ژرفاى دنيا و وراى ديوار ماده است ، اطلاع و آگاهى ندارند . آنان از زندگى در اين جهان چيزى جز خوردن و خوابيدن و شهوت و ثروت و موقعيت نمى فهمند . آنان از اين كه در پشت اين زندگى محسوس و ماوراى اين خوردن و خوابيدن ها و نشست و برخاست ها و موقعيت هاى مادى چيست؟ ناآگاه و غافل اند ؛ چون فهم اين امور از قلمرو حس خارج است .

قلمرو عقل در قرآن

قرآن كريم پس از ذكر جهانبينىِ حسىِ مردم ناآگاه در آيه هشتم از سوره روم ، آنان را به جهانبينى عقلى و راه آن كه تفكر است دعوت مى كند و درباره قلمرو عقل مى فرمايد :
«أَوَ لَمْ يَتَفَكَّرُواْ فِى أَنفُسِهِم مَّا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَآ إِلَا بِالْحَقِّ .^۲
آيا آنان پيش خود فكر نكرده اند كه آفرينش آسمان ها و زمين و آنچه ميان آنهاست جز براساس حق نمى تواند باشد؟» .

خانه را مى بينند ، بلكه آن سوى ديوارها را هم مشاهده مى كنند و مى دانند كه خانه در پشت اين ديوارهاست ، و بدين جهت همه تلاش خود را براى آراستن داخل خانه به كار مى گيرند . از اين رو امام در ادامه سخن مذكور مى فرمايد :
فَالبَصِيرُ مِنهَا شَاخِصٌ والأعْمى إلَيها شَاخِصٌ؛ و البَصِيرُ مِنهَا مُتَزَوِّدٌ وَالأعْمى لَها مُتَزَوِّدٌ.پس بينا از آن عبور مى كند و خارج مى شود ، و كور به سوى آن مى رود؛ بينا از آن توشه برمى گيرد و كور براى آن.
يعنى دنيا براى كسانى كه ديده عقل خود را باز كرده ، با چشم عقل به آن مى نگرند ، مانند پلى است كه براى رسيدن به هدف از آن استفاده مى شود ، ولى براى كوردلانى كه جهان بينى آنان حسى است ، دنيا ، خود هدف است . لذا شخص بينا از آن عبور مى كند تا به هدف اصلى برسد ، ولى فرد كور آن را هدف مى پندارد . بينا از آن براى جايگاه دايمى خود توشه مى گيرد ، و كور چون دنيا را منزل و جايگاه خود مى پندارد ، براى آن توشه تهيه مى كند .
امام على عليه السلام خود نمونه كامل بينايانى بود كه با ديده عقل پشت ديوار دنيا را به خوبى مى ديد . شخصى به نام سويد بن غفله نقل مى كند كه پس از آن كه امام عليه السلام زمام حكومت را به دست گرفت ، در منزل او به خدمتش رسيدم ، ديدم كه در خانه اى كه رهبر جامعه اسلامى زندگى مى كند ، چيزى جز حصير كوچكى كه امام روى آن نشسته بود وجود ندارد . با تعجب پرسيدم كه يا امير المؤمنين ، كليد بيت المال در دست تو قرار دارد ، ولى در خانه ات چيزى از وسايل مورد نياز منزل نمى بينم؟!
امام فرمود : سويد! انسان عاقل براى مسافرخانه اثاث تهيه نمى كند؛ ما خانه امنى داريم كه بهترين متاع خود را به آن جا فرستاده ايم و خود نيز پس از اندكى به آن جا خواهيم رفت . ^۱