تعميم مفاهيم حسى به اين معنى است كه ذهن با استفاده از مواد اوليه اى كه از حس مى گيرد و با كمك شناخت هاى بديهى خود ، شناخت هاى جزئى حسى را گسترش مى دهد و تبديل به شناخت هاى كلى مى كند .
تعميق مفاهيم حسى به اين معنى است كه ذهن به مفاهيمى كه از حس مى گيرد ، عمق مى دهد و با عمق دادن به مفاهيم حسى ، شناخت هاى عقلى مى سازد .
حس ، مانند آينه فقط صورت را منعكس مى كند ، ولى عقل در محسوسات نفوذ مى كند و علاوه بر صورت ، معنى را نيز نشان مى دهد .
از ديدگاه امام على عليه السلام مردمى كه از شناخت هاى عميق بى بهره اند كور و مبتلا به بيمارى ناآگاهى و حيرت اند و درمان آنان به دست پيامبران الهى است .
عقل با اين كه از حس تغذيه مى كند ، شناخت هاى جديدى توليد مى نمايد كه اين شناخت ها ميوه عقل است نه ميوه حس ، همان طور كه درخت از زمين تغذيه مى كند و ميوه هايى مى دهد كه اين ميوه ها ميوه درخت است نه ميوه زمين .
همان طور كه عقل در توليد شناخت هاى عقلى نيازمند حس است ، حس نيز در توليد شناخت هاى حسى نيازمند عقل است و انسان بدون شناخت هاى بديهى عقلى نمى تواند وجود محسوسات را باور كند . اين واقعيت را مى توان با گرفتن مبدأ عدم تناقض از ذهن به سادگى آزمايش كرد .
در حديثى از امام صادق عليه السلام كمك عقل به حس به امداد نور چراغ به ديد چشم در تاريكى تشبيه شده است؛ يعنى همان طور كه چشم بدون چراغ در تاريكى نمى تواند ببيند ، حس نيز بدون چراغ عقل نمى تواند محسوسات را ادراك كند .
در قرآن كريم ، هر چند با صراحت نظريه ماديون و پاسخ آن نيامده است ؛ ولى در آيه 179 سوره اعراف ويژگى هاى دوزخيان به گونه اى بيان شده است كه از آن ، اين پاسخ دقيق و ظريف به نظريه ماديون در باب منابع شناخت استفاده مى شود كه نظريه مادّيون صحيح است ، ولى فقط در مورد خودشان كه ديده عقل و قلب خود را برهم نهاده اند!
