فصل يكم :موانع حسّى

هر چند موانع شناخت هاى حسّى نياز به توضيح ندارد ، ولى از آن جا كه تبيين موانع شناخت هاى عقلى و قلبى ، در مقايسه اين موانع با موانع شناخت هاى حسّى ، آسان تر صورت مى گيرد و موانع حسّى نمونه عينى موانع عقلى و قلبى است ، موانع شناخت هاى حسّى را مقدمتا مطرح مى كنيم .
بديهى است كه حواس پنجگانه در صورتى قادر به درك محسوسات هستند كه مانعى در مقابل نداشته باشند . چشم در صورتى مى بيند و گوش در صورتى مى شنود و ساير حواس در صورتى شناخت هاى ويژه خود را توليد مى كنند كه مانعى در برابر آنها وجود نداشته باشد .

انواع موانع حسّى

موانع حسّى را به دو دسته مى توان تقسيم كرد :
دسته اول : موانع شناختن؛
دسته دوم : موانع درست شناختن .
و هر يك از اين دو دسته را به دو نوع مى توان تقسيم كرد :
نوع اول : موانع موقت؛
نوع دوم : موانع دائم .
بنا بر اين ، موانع شناخت حسى ، مجموعا چهار نوع است :
1 . موانع موقت شناخت؛

خود را كور مى كنند ، و با كور شدن ديده عقل و قلب ، شناخت آنان منحصر به شناخت هاى حسى مى شود و به گفته قرآن كريم : «يَعْلَمُونَ ظَـهِرًا مِّنَ الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ هُمْ عَنِ الْأَخِرَةِ هُمْ غَـفِلُونَ»^۱ و زندگى آنان همچون زندگى حيوانات مى گردد و از زندگى انسانى بى بهره مى شوند : «وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ يَتَمَتَّعُونَ وَ يَأْكُلُونَ كَمَا تَأْكُلُ الْأَنْعَـمُ»^۲ .
مادّيون در زمره اين گروه از مردم اند ؛ يعنى جزو كسانى هستند كه در اثر برخورد با موانع شناخت ، از شناخت هاى عقلى و قلبى محروم اند .
بر اين اساس ، مسئله موانع شناخت ، مهمترين مسئله شناخت شناسى ، بلكه مهمترين مسئله عقيدتى است؛ زيرا سخن گفتن از مبدأ و معاد و بحث از خدا و قيامت و ساير حقايقى كه راه شناخت آنها عقل و يا قلب است ، براى كسى كه هنوزموانع شناخت را از خود دور نكرده و كسى كه حجاب هاى ديدار را از جلو ديده عقل خود برنداشته ، لغو و بيهوده است .
سخن گفتن از خدا و قيامت براى كسى كه ديده عقل و قلبش در حجاب است ، مانند سخن گفتن از زيبايى چهره اى دل آرا براى كور مادرزاد است . مناظر زيبا ، براى ديده بينا زيباست ، نه براى ديده كور . براى كسى كه نمى بيند ، چهره زيبا و نازيبا يكى است؛ او چه در باغى پر گل و چه در بيابانى خشك باشد ، نه زيبايى آن جا را احساس مى كند و نه در اين جا احساس نازيبايى مى كند .
ابتدا بايد ديده بينا پيدا كرد ، سپس سراغ چهره زيبا و منظره دلگشا را گرفت . اول بايد حجاب ها را از جلو ديده عقل و قلب برداشت و موانع شناخت را رفع كرد ، پس از آن سراغ شناخت حقايق عقلى رفت و اصول عقايد اسلامى را مورد بررسى قرار داد .
با توجه به اين مقدمه كوتاه ، بحث موانع شناخت را آغاز مى كنيم .