كرده است . وى در جهان پس از مرگ و در عالم قيامت نيز در تاريكى است و راه بهشت را نمى تواند پيدا كند . ^۱
با اين توضيح مشخص مى شود كه چرا قرآن كريم ظلم را مانع شناخت مى داند و تصريح مى كند كه :
«وَ يُضِلُّ اللَّهُ الظَّــلِمِينَ .^۲
خداوند ، ظالمان را گمراه مى كند» .
معناى اين كه خداوند ظالمان را گمراه مى كند اين است كه چون نظام آفرينش بر اساس قانون عليت استوار است و ظلم سبب تيره شدن آينه عقل مى شود ، وقتى آينه عقل تيره شد ، ديده فكر از رؤيت حقايق عقلى محروم مى گردد و انسان به طور طبيعى ، راه را از چاه نمى تواند تشخيص دهد و در نتيجه گمراه مى شود؛ نه اين كه خداوند با ظالمان دشمنى خاصى دارد و نمى خواهد آنان راه تكامل خويش را بيابند!
بنا بر اين ، انتساب اضلال و گمراه كردن ظالمان به خداوند متعال ، از آن جهت است كه همه پديده ها به هر حال منسوب به آفريدگار جهان است ، ولى نكته اساسى اين است ، كه از ديدگاه قرآن ، اضلال خداوند در مورد ظالمان است ، يعنى ظلم مانع شناخت و سبب گمراهى انسان است .

كدام قسم از ظلم؟

تا اين جا معلوم شد كه ظلم ، مانع شناخت است ، ولى مشخص نشد كه كدام قسم از ظلم ؟ آيا ظلمى كه مانع شناخت است ، ظلم عقيدتى است يا ظلم عملى و يا مطلق ظلم؟ و اگر ظلم عملى است ، آيا ظلم فردى مانعيت دارد يا ظلم

ظلم مانع شناخت مى گردد و آيا همه انواع آن مانع شناخت است يا اين كه مانعيت ، ويژه بعضى از انواع آن است .
قبلاً اثبات شد كه هوس ، مانع بينايى ديده عقل است . يكى از قالب هاى عينى و مشخص هوس ، ظلم است . بنا بر اين ، به دليل اين كه ظلم ، تجسم هوس است ، ظلمت آفرين است و جلو ديده عقل را مى گيرد . از اين رو ،پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى فرمايد :
إتَّقُوا الظُّلمَ ؛ فَإنَّهُ ظُلُماتٌ يَومَ القِيَامَةِ .^۱از ظلم بپرهيزيد كه ظلم ، ظلمات روز قيامت است.
در حديث ديگرى نقل شده است كه شخصى ضمن سوالاتى از پيامبر اكرم ، عرض كرد : دوست دارم كه روز قيامت در نور محشور شوم . پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله ، فرمود :
لا تَظْلِمْ أحَدَاً تُحشَرُ يَومَ القِيامَةِ فِى النُّورِ.^۲به كسى ظلم نكن ، روز قيامت در نور محشور مى شوى.
ظلمت و نور قيامت از عمل انسان در اين جهان نشأت مى گيرد . به همين جهت ، وقتى منافقان مى بينند كه مؤمنان در صحنه قيامت در نور خود حركت مى كنند ، از آنان تقاضا مى كنند كه كمى صبر كنند تا به ايشان برسند و در پرتو نورشان حركت نمايند ، ولى مؤمنان پاسخ مى دهند كه «ارْجِعُواْ وَرَآءَكُمْ فَالْتَمِسُواْ نُورًا»^۳ يعنى به پشت سرخود بازگرديد و [از دنيا] جستجوى نور كنيد .
كسى كه تاريكى هاى ناشى از ظلم و كارهاى ناشايسته او در اين جهان ، جلو ديده عقل و قلب او را گرفته ، از شناخت حقيقت و يافتن راه كمال محرومش