كفر جهلى ، عبارت است از اظهار نظر بدون تحقيق و تأمّل ؛ كفر علمى ، عبارت است از اظهار نظر كسى برخلاف آنچه مى داند ؛ كفر نعمت نافرمانى عقل در پاسخ به نيكى هاى ديگران است ؛ و كفر معصيت ، عبارت است از نافرمانى كسى كه اطاعتش به حكم عقل لازم است . در تمام اين موارد ، شخص كافر ، با انگيزه هاى نفسانى ، از فرمان عقل سرپيچى و از دشمن عقل اطاعت مى كند .
و دليل اين كه نافرمانى عقل و اطاعت از دشمن آن ، ديده عقل را ضعيف و به تدريج نابينا مى كند اين است كه تجربه نشان داده است كه ادراكات عقلىِ فطرىِ انسان اگر مورد مخالفت قرار گيرد ، ضعيف مى گردد و به تدريج به فراموشى سپرده مى شود . انسان ، به طور طبيعى و فطرى ، دروغ را قبيح و ظلم را زشت مى داند ، ولى اگر با اين احساس طبيعىِ خود مخالفت كرد ، قبح كذب و زشتى ظلم ، به تدريج در نظر او كاسته مى شود تا آن جا كه ديگر فرياد وجدان خود را نمى شنود ، بلكه گاه برخلاف فطرت خويش ، از دروغ و ظلم و زورگويى احساس لذّت و خرسندى نيز مى كند .
قبح كفر نيز همانند قبح كذب و ظلم است . انسان ، همان طور كه به طور فطرى ، كذب و ظلم را زشت مى داند ، كفر را نيز قبيح و ناپسند مى شمارد . از هر عاقلى بپرسيد كه اظهار نظر بدون تحقيق يا برخلاف تحقيق چگونه است ؟ يا اباى شخص از پاسخ به نيكى ديگران و يا نافرمانى كسى كه اطاعتش به حكم عقل لازم است چه حكمى دارد ؟ بى ترديد پاسخ مى دهد كه زشت است ؛ و كفر مذموم چيزى جز اين امور نيست .
ولى همين شخص عاقل ، اگر چند بار بدون تحقيق يا بر خلاف آنچه مى داند اظهار نظر كند ، يا به فرمان عقل در پاسخ به نيكى ديگران اعتنا نكند و يا از كسى كه به حكم عقل بايد از او اطاعت كند اطاعت ننمايد ، زشتى كفر به تدريج ، در نظر او كم مى شود تا آن جا كه به كفر عادت مى كند و زشتىِ آن را نه تنها احساس

«أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَـبِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ .^۱
آيا به بعضى از دستورات كتاب خدا ايمان مى آوريد و نسبت به بعضى كفر مى ورزيد؟!» .

كفر ، حجاب عقل است

پس از مشخص شدن معناى كفر ، در زمينه مانعيت آن از شناخت ، دو سؤال مطرح است :
يكى اين كه كدام يك از انواع كفر موجب تيرگى آينه عقل و مانع شناخت هاى عقلى و قلبى است ؟
دوم اين كه كفر چگونه ديده عقل را نابينا مى كند و مانع شناخت مى گردد؟
در پاسخ به سؤال اوّل بايد گفت كه كفر مذموم ، به تمام اقسام آن ، اعمّ از كفر جهلى و علمى و كفر نعمت و معصيّت ، موجب تيرگى عقل و مانع شناخت هاى عقلى و قلبى است .
امّا سؤال دوم دو پاسخ دارد : يكى اجمالى و ديگرى تفصيلى . پاسخ اجمالى ، اين كه كفر مذموم ، از آن جا كه تجسّم هوس است ، مانع شناخت هاى عقلى است . ^۲ و امّا پاسخ تفصيلى با دو مقدّمه روشن مى شود :
مقدّمه اول ، اين كه كفر مذموم نافرمانى عقل و اطاعت از دشمن عقل ، يعنى هوس است . و مقدّمه دوم اين كه نافرمانى عقل ، ديده عقل را ضعيف مى كند و اگر ادامه يابد آن را به تدريج نابينا مى سازد .
اين كه كفرِ مذموم ، نافرمانى عقل و اطاعت از دشمن آن است ، به اين دليل است كه همان طور كه توضيح داديم ، كفر مذموم ، يا كفر جهلى است يا كفر علمى يا كفر نعمت يا كفر معصيت .