بود ، به سبب سوء انتخاب خود ، در مدار ضلالت الهى قرار نمى گرفتند و گمراه نمى شدند . بنا بر اين ، خداوند افراد كافر را گمراه مى كند ، ولى سبب گمراهى را خود به وسيله كفر كه موجب تيرگى آينه عقل مى شود ، ايجاد مى كنند .
توضيح مطلب اين كه : «تعليق حكم به وصف ، مشعِر به علّيّت است» ؛ يعنى اگر حكمى مشروط به تحقّق يافتن صفتى گرديد ، معلوم مى شود كه تحقّق آن صفت ، علّت و فلسفه آن حكم است . مثلاً وقتى گفته مى شود كه دست سارق را بايد بريد ، معلوم مى شود كه علّت بريدن دست سارق ، سرقت است .
در اين جا هم وقتى قرآن كريم مى فرمايد : «خداوند افراد كافر را گمراه مى كند» ، معلوم مى شود كه علّت گمراهى آنان كفر است . و هوس ، هنگامى كه در قالب كفر تجسّم يابد ، همانند هوس در قالب ظلم ، مانع از شناخت هاى عقلى و قلبى و موجب گمراهى و ضلالت انسان است . ^۱

3 . اسراف

اسراف در لغت

كلمه «اسراف» از ريشه «سَرَف» به معناى تجاوز از حدّ و مرز اعتدال در هر كار است . مفردات ألفاظ القرآن اين كلمه را چنين تفسير كرده است :
السَّرَفُ تجاوزُ الحدّ فى كلّ فعلٍ يفعله الإنسانُ .^۲اسراف عبارت است از تجاوز كردن از حدّ در هر كارى كه انسان انجام مى دهد .
بنا بر اين ، اسراف اخصِّ از ظلم است و به عبارت ديگر هر اسرافى ظلم

نمى كند ، بلكه آن را زيبا نيز مى بيند! اين جاست كه ديده عقل او به كلّى نابينا شده است .
بنا بر اين ، كفر نيز مانند ظلم ، مانع شناخت هاى عقلى و قلبى است . و به همين جهت ، قرآن كريم ، كفر را همانند ظلم ، مانع شناخت راه رشد و تكامل و موجب گمراهى انسان مى داند . در سوره غافر مى خوانيم :
«يُضِلُّ اللَّهُ الْكَـفِرِينَ .^۱
خداوند ، افراد كافر را گمراه مى كند» .
همان گونه كه ظلم موجب تيرگى آينه عقل است ، كفر نيز آينه عقل را تيره مى كند . هر بار كه انسان حقيقتى را پنهان مى كند ، بر تيرگى آينه عقلش افزوده مى شود تا آن جا كه ديگر به هيچ وجه نمى تواند حقيقت را نشان دهد . و وقتى انسان حقيقت را نديد و راه را از چاه تشخيص نداد ، طبيعتا گمراه مى گردد .
لذا ، اين كه قرآن كريم مى گويد خداوند افراد كافر را گمراه مى كند ، معنايش اين نيست كه خداوند با اين مردم دشمنى دارد ، بلكه منظور قرآن كريم آن است كه كفر و پنهان كردن حقيقت در نظام آفرينش ، يكى از موانع شناخت و در نتيجه موجب گمراهى است . در نظام آفرينش ، كفر ، آدمى را از مدار هدايت الهى خارج مى كند و در مدار ضلالت قرار مى دهد .
بنا بر آنچه ذكر شد ، افراد كافر ، خود سبب گمراهى خويش اند ، ولى چرا قرآن كريم مى گويد خداوند افراد كافر را گمراه مى كند؟
در پاسخ بايد گفت : درست است كه آنان خود موجب گمراهى خويش شده اند ، ولى چون همه پديده ها سرانجام منسوب به خداوند متعال است ، هر چند به سوء اختيار انسان تحقق پيدا كرده باشد ، لذا قرآن كريم اضلال و گمراه كردن را به خداوند نسبت مى دهد ؛ زيرا اگر خداوند به آنان اراده و اختيار نداده