عقيده و عمل و در گفتار و كردار فاسق مى شود ، اين انتخاب ، ديده عقل او را به تدريج ضعيف مى كند و آينه ذهن او رفته رفته زنگار مى گيرد تا آن جا كه از شناخت حقايق عقلى به كلّى محروم مى گردد .
وحى و دين را هم فرضا كنار بگذاريم ، هر كس به هر دين و آيين و مرام و مسلكى معتقد باشد ، به روشنى تشخيص مى دهد كه يك سلسله كارها خوب است و يك سلسله كارها بد . مثلاً هر كس مى داند كه ظلم و تعدّى و زورگويى بد است . هر عاقلى مى داند دروغگويى زشت است ، غِشّ در معامله قبيح است ، احتكار بد است و . . . متقابلاً هر عاقلى تشخيص مى دهد كه عدالت زيباست ، نيكى به ديگران نيكوست ، ايثار خوب است و . . .
اگر انسان به اين تشخيص ها و قضاوت ها و به اين فريادهايى كه از درون جان و عمق وجدان بر مى خيزد ، پاسخ مثبت دهد و در راهى كه عقل مى گويد برو ، برود و بالعكس ، چراغ عقل او به تدريج روشن مى شود ؛ ولى اگر به فريادهاى عقل و وجدان پاسخ مثبت ندهد ، فرياد وجدان او به تدريج آهسته و ضعيف مى شود و چراغ عقلش كم نور مى گردد تا آن جا كه ديگر صداى عقل او شنيده نمى شود و چراغ فكرش خاموش مى گردد . بنا بر اين ، فسق (يعنى خارج شدن از مسيرى كه عقل آن را درست مى داند) همچون ظلم و كفر و اسراف ، مانع شناخت هاى عقلى است و هر چه انسان از اين مسير دورتر شود ، از شناخت هاى عقلى محروم تر مى گردد .
و بر همين اساس ، قرآن كريم ، فسق را همانند ظلم و كفر و اسراف ، مانع تشخيص درست ، و حجاب شناخت حقايق عقلى و موجب ضلالت و گمراهى انسان مى داند و مى فرمايد :
«وَ مَا يُضِلُّ بِهِ إِلَا الْفَـسِقِينَ . ¹

به عبارت ديگر ، لهو عبارت از بازى هاى نامشروع است . بازى اگر مقدّمه كسب نشاط انسان براى انجام وظيفه باشد ، با شرايطى كه در متون اسلامى آمده است ، براى بدن مفيد و لازم و از ديدگاه اسلام مشروع ، بلكه راجح و مستحبّ است و در حقيقت بازى نيست ؛ ولى اگر بازى به صورت هدف در آيد ، نشانه فسق است ، نشانه آن است كه بازيگر ، فلسفه وجود و هدف حيات خود را فراموش كرده ، از راهى كه عقل براى رسيدن به اين هدف ترسيم نموده ، منحرف شده است .
دومين ويژگى مردم فاسق آن است كه اهل «لغو» ^۱
هستند ، سخن بيهوده بسيار مى گويند و كارهاى بيهوده فراوان انجام مى دهند .
سومين ويژگى فاسقان اين است كه اهل «عدوان» يعنى ظلم و تعدّى و تجاوزند .
و چهارمين ويژگى آنان اين است كه اهل «بهتان» و دروغ و افترا هستند .

فسق ، حجاب عقل است

تا اين جا به اين نتيجه رسيديم كه فسق ، در لغت و قرآن و حديث ، به يك معناست : خروج از راهِ حق با انجام كارهايى كه عقلاً ناشايست است . و نشانه هاى مردم فاسق را نيز توضيح داديم . اكنون مى خواهيم اثبات كنيم كه فسق ، حجاب عقل و يكى از موانع شناخت هاى عقلى و قلبى است .
فسق ، به دليل اين كه تجسّم هوس است (و گفتيم كه هوس مانع شناخت هاى عقلى است) ، حجاب عقل و قلب است .
كسى كه از راه راست منحرف مى شود و از راهى كه عقلش آن را درست تشخيص مى دهد ، با پيروى از هوس ، خارج مى گردد و با سوء انتخاب خود در