خلاصه

آيه بيست و سوم سوره جاثيه بر اين دلالت دارد كه هوس ، وقتى براى انسان به صورت بت درآيد ، حجاب عقل و مانع شناخت هاى عقلى و قلبى است .
مقايسه آياتى كه دلالت دارند بر اين كه ظلم و كفر و اسراف و فسق ، موانع شناخت هستند با آيه بيست و سوم سوره جاثيه كه مى گويد بتِ هوس مانع شناخت هاى عقلى و قلبى است ، ما را به اين نتيجه مى رساند كه هوس ، ريشه موانع شناخت ، و ظلم و كفر و اسراف و فسق ، فروع و شاخه هاى اين ريشه اند .
هوس ، طوفانى است كه با وزش خود ، غبارهايى به رنگ ظلم و كفر و اسراف و فسق ، توليد مى كند و اين غبارها مانع شناخت هاى عقلى و قلبى مى شود .
هنگامى كه هوس به جاى عقل بنشيند و هوسران ، فرياد عقل را به كلى نشنود ، هوس بت انسان مى شود و قلب انسان كه مى توانست عرش رحمان باشد ، بتكده هوس و لانه شيطان مى گردد .
با پرستش بت هوس ، انسان از مدار هدايت الهى خارج شده ، در مدار ضلالت قرار مى گيرد و به طور طبيعى گمراه مى شود و هيچ پيامبرى نمى تواند چنين بت پرستى را خداپرست كند .
موانع شناخت ، يعنى ظلم و كفر و اسراف و فسق ، در مصداق قابل تفكيك نيستند ، گرچه از نظر مفهوم با هم متفاوت اند .
امورى كه به عنوان موانع شناخت از ديدگاه قرآن مطرح شد ، هر يك ، بعدى از ابعاد شخصيت آلوده كسى است كه هوس بر او چيره شده است .
كسى كه هوس بر او چيره شده ، به اعتبار اين كه هوس ، او را به ظلم وادار كرده ظالم است ، و به لحاظ اين كه به پنهان كردن حقيقت واداشته كافر است ، و از آن رو كه از مرز اعتدال خارج كرده مسرف است ، و به جهت اين كه از راه

كار گرفته شد عدل است ، و اگر به گوش مظلوم نواخته شد ، مى شود ظلم .
با عنايت به گستردگى مفهوم ظلم ، به عمق سخن امير المؤمنين عليه السلام پى مى بريم كه مى فرمايد :
الظُّلمُ اُمُّ الرَّذائِلِ .^۱ظلم مادر همه رذائل است .
آرى ظلم ، به مفهوم گسترده آن ، اعم از ظلم عقيدتى و عملى و فردى و اجتماعى ، مادر همه رذائل است .
اگر اين ريشه قطع شود و اگر انسان بتواند جايگاه واقعى امور را در عقيده و عمل و در مورد خود و ديگران رعايت كند ، همه رذائل را در خود علاج كرده و خويشتن را با خصال يك انسان كامل آراسته است .