مرض عبارت است از خارج شدن از اعتدالى كه ويژه انسان است.
اگر جسم و قواى جسمانى انسان از مرز اعتدال خارج شود ، انسان مريض است . چنين است اگر روح و جان و قواى عقلانى انسان هم از مرز اعتدال بيرون رود . اما بيمارى روح و عقل ، از خطرناك ترين بيمارى هاى جسم نيز به مراتب خطرناك تر و زيانبارتر است . امام على عليه السلام در تبيين مراتب مصائب و رنج ها و بلاها و خطرهايى كه بر سر راه انسان قرار گرفته است و او را تهديد مى كند مى فرمايد :
إنَّ مِنَ البَلاءِ الفاقَةُ ، وَ أشَدُّ مِن الفاقَةِ مَرَضُ البَدَنِ ، و أشَدُّ مِن مَرَضِ البَدَنِ مَرَضُ القَلبِ.۱يكى از بلاها فقر است ، و سخت تر از آن بيمارى جسم ، و سخت تر از آن بيمارى قلب و جان است.
بيمارى انديشه چيست؟
حتما توجه داريد كه درباب شناخت هاى عقلى ، مقصود از بيمارى انديشه ، ديوانگى نيست ، بلكه منظور اين است كه آينه عقل با غبارهاى طوفان هوس و زنگارهاى ظلم و كفر و اسراف و فسق از حال اعتدال و طبيعى خارج مى شود و در نتيجه نمى تواند كار خود را كه نشان دادن حقايق عقلى است ، درست انجام دهد .
امام على عليه السلام در وصف كسانى كه در اثر بيمارى انديشه نمى توانند حقايق عقلى جهان هستى را ادراك كنند و در نتيجه آفريدگار و مدبر عالم را انكار مى نمايند ، مى فرمايد :
وَلَو فَكَّروا فِى عَظِيمِ القُدرَةِ و جَسِيمِ النَّعمَةِ لَرَجَعُوا إلَى الطَّرِيقِ ، و خَافُوا عَذابَ