الحَرِيقِ ؛ وَلكِنَّ القُلُوبَ عَلِيلَةٌ ، و البَصائِرَ مَدخُولَةٌ. ¹
يعنى اگر آنان در توانايى عظيمى كه در سازماندهى جهان به كار رفته و نعمت هاى بزرگى كه آنان را فرا گرفته است بينديشند ، به راهى كه عقل ، ايشان را دعوت مى كند ، باز مى گردند و از آتش سوزانى كه در صورت بازنگشتن ، آنان را تهديد مى كند مى هراسند ، ولى به دليل اين كه دل ها و انديشه هاى اين مردم بيمار است و ديده هاى آنان معيوب و نابيناست ، قدرت شناخت حقايق عقلى از ايشان سلب شده است .
در قرآن كريم ، كلمه مرض ، يازده بار در مورد بيمارى هاى جسمى و سيزده بار در مورد بيمارى هاى روحى و عقلى به كار رفته است .
از ديدگاه قرآن كريم ، منافقان ، كفار ، افراد شهوتران و به طور كلى ، همه كسانى كه غلبه هوس و غبارهاى ظلم و كفر و اسراف و فسق قدرت شناخت هاى عقلى را از آنان سلب كرده است ، از نظر عقلى بيمارند . ²
براى نمونه آيه دهم سوره بقره را كه از منافقان به عنوان بيمار ياد كرده است ، در اين جا مطرح مى كنيم كه متن آيه كريمه اين است :
«فِى قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا . ³
دل آنان مبتلا به [نوعى] بيمارى است ، و خداوند بيمارى آنان را افزون مى كند» .
منافقان به نوعى بيمارى ، كه همان بيمارى فكر و انديشه است ، مبتلا هستند و خداوند هم كارى مى كند كه اين بيمارى در آنان تشديد شود ، تا آن جا كه فكر و انديشه آنان به كلى بميرد و با فرارسيدن مرگ عقلى ، براى هميشه دچار سختى و عذاب باشند .

مرض عبارت است از خارج شدن از اعتدالى كه ويژه انسان است.
اگر جسم و قواى جسمانى انسان از مرز اعتدال خارج شود ، انسان مريض است . چنين است اگر روح و جان و قواى عقلانى انسان هم از مرز اعتدال بيرون رود . اما بيمارى روح و عقل ، از خطرناك ترين بيمارى هاى جسم نيز به مراتب خطرناك تر و زيانبارتر است . امام على عليه السلام در تبيين مراتب مصائب و رنج ها و بلاها و خطرهايى كه بر سر راه انسان قرار گرفته است و او را تهديد مى كند مى فرمايد :
إنَّ مِنَ البَلاءِ الفاقَةُ ، وَ أشَدُّ مِن الفاقَةِ مَرَضُ البَدَنِ ، و أشَدُّ مِن مَرَضِ البَدَنِ مَرَضُ القَلبِ.^۱يكى از بلاها فقر است ، و سخت تر از آن بيمارى جسم ، و سخت تر از آن بيمارى قلب و جان است.

بيمارى انديشه چيست؟

حتما توجه داريد كه درباب شناخت هاى عقلى ، مقصود از بيمارى انديشه ، ديوانگى نيست ، بلكه منظور اين است كه آينه عقل با غبارهاى طوفان هوس و زنگارهاى ظلم و كفر و اسراف و فسق از حال اعتدال و طبيعى خارج مى شود و در نتيجه نمى تواند كار خود را كه نشان دادن حقايق عقلى است ، درست انجام دهد .
امام على عليه السلام در وصف كسانى كه در اثر بيمارى انديشه نمى توانند حقايق عقلى جهان هستى را ادراك كنند و در نتيجه آفريدگار و مدبر عالم را انكار مى نمايند ، مى فرمايد :
وَلَو فَكَّروا فِى عَظِيمِ القُدرَةِ و جَسِيمِ النَّعمَةِ لَرَجَعُوا إلَى الطَّرِيقِ ، و خَافُوا عَذابَ