عنوان چراغى كه به ديده عقل نور مى دهد ، مطرح شده است . خداوند خطاب به پيامبر اسلام مى فرمايد :
«كِتَـبٌ أَنزَلْنَـهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّـلُمَـتِ إِلَى النُّورِ .^۱
اين كتابى است كه به سوى تو فرو فرستاديم تا مردم را از تاريكى ها خارج كنى و به روشنايى وارد سازى» . ^۲
بنا بر اين آيه ، پيامبر اسلام مأموريت دارد كه با كتاب خدا مردم را از ظلمت ها نجات دهد و به جهان نور وارد سازد . پس ، از نظر قرآن ، چراغى كه به ديده عقل نور مى دهد و مردم را از تاريكى هاى گمراهى و تباهى ، خارج و به روشنايىِ هدايت و سعادت وارد مى سازد ، كتاب خدا و وحى است .
و در جاى ديگر چنين مى فرمايد :
«وَأَنزَلْنَآ إِلَيْكُمْ نُورًا مُّبِينًا .^۳
و فرو فرستاديم به سوى شما نورى روشنگر را» .
و در سوره مائده مى فرمايد :
«قَدْ جَآءَكُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتَـبٌ مُّبِينٌ .^۴
همانا از سوى خدا نور و كتابى روشنگر براى شما آمد» . ^۵
در احاديث و روايات اسلامى نيز مكررا از وحى به نور و روشنايى تعبير شده است ، نورى كه با ديده دل قابل رؤيت است و آنان كه ديده دلشان بيناست ، اين

ظلماتى اين چنين هولناك است . ^۱
در اين جا اين سؤال قابل طرح است كه چراغ يا چراغ هايى كه خداوند براى روشنايى دادن به ديده عقل آفريده است ، چيست؟

چراغ هايى كه به ديده عقل نور مى دهند

قرآن كريم به اين سؤال چنين پاسخ مى دهد كه در نظام هستى سه چراغ وجود دارد كه به ديده عقل روشنايى مى دهند . اين سه چراغ عبارت اند از : چراغ وحى ، چراغ امام و چراغ بصيرت .
از ديدگاه قرآن ، آفريدگارى كه براى روشنايى دادن به ديده حس ، چراغ خورشيد را آفريده است ، هم او براى روشنايى دادن به ديده عقل ، چراغ وحى را پديد آورده است . و همان گونه كه بجز خورشيد ، ساير چراغ هايى كه به ديده حس روشنايى مى دهند ، از خورشيد استضائه مى كنند ، همچنين ، بجز وحى ، ساير چراغ هايى كه به ديده عقل نور مى دهند ، از پرتو وحى نور مى گيرند .
چراغ وحى و پيشواى الهى از بيرون به ديده عقل و قلب نور مى دهند و چراغ بصيرت ، از درون جان به ديده عقل روشنايى مى بخشد . در حقيقت ، شرايط شناخت ، از ديدگاه قرآن ، پس از رفع موانع شناخت ، استفاده و استضائه از اين چراغ هاست .
ما ابتدا چراغ وحى را ، به عنوان اصيل ترين و نخستين شرايط شناخت هاى عقلى و قلبى از ديدگاه قرآن مطرح مى كنيم و پس از آن ساير چراغ هايى را كه از اين منبع اخذ نور مى كنند ، توضيح مى دهيم .

چراغ وحى

در قرآن كريم و احاديث اسلامى ، وحى كه پيام رشد و تكامل انسان است ، به