كه با آن در ميان مردم حركت كند ، همانند كسى است كه در تاريكى ها قرار دارد و از آن خارج نمى شود؟!» .
مرحوم علامه طباطبايى رحمه الله در الميزان فى تفسير القرآن در ذيل اين آيه كريمه مى فرمايد :
مقصود از نور در اين جا علمى است كه از ايمان زاييده مى شود . همان طور كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در حديثى كه عامه و خاصه آن را نقل كرده اند ، مى فرمايد : «كسى كه به آنچه مى داند عمل كند ، خداوند دانشِ آنچه را نمى داند ، روزى او مى كند [يا آنچه را نمى داند به او مى آموزد]» . ¹
متن حديث فوق بنابر نقل عامه چنين است :
مَنْ تَعَلَّمَ فَعَمِلَ عَلَّمَهُ اللّهُ ما لَم يَعلَم. ² كسى كه بياموزد و به دانسته خود عمل كند ، خداوند آنچه را نمى داند به او مى آموزد .
و مطابق نقل خاصّه ، حديث فوق از امام باقر عليه السلام چنين روايت شده است :
مَن عَمِلَ بِما يَعلَمُ عَلَّمَهُ اللّهُ مَا لَم يَعلَمْ . ³ كسى كه به آنچه مى داند عمل كند ، خداوند آنچه را نمى داند به او مى آموزد.
و اما رواياتى كه دلالت دارند بر اين كه چراغ بصيرت بدون حركت در راه تكامل خاموش مى شود و علم بدون عمل دوام ندارد ، بسيار هستند و براى نمونه دو روايت را در اين جا ذكر مى كنيم :
امام صادق عليه السلام مى فرمايد :
العِلْمُ مَقرُونٌ إلَى العَمَلِ ؛ فَمَن عَلِمَ عَمِلَ ، و مَن عَمِلَ عَلِمَ . و العِلْمُ يَهتِفُ بِالعَمَلِ ؛ فَإن أجَابَهُ و إلّا ارتَحَلَ عَنْهُ. ⁴

آفرينش خود ضرورى مى داند .
ممكن است بپرسيد كه : بنا بر اين ، شناخت حقيقت متوقف است برحركت در راه تكامل و حركت در اين راه متوقف است بر شناخت؛ و به عبارت ديگر ، علم متوقف بر عمل است ، و عمل متوقف بر علم است . آيا اين دور و در نتيجه محال نيست؟
پاسخ آن است كه : خير . و براى اين كه مطلب روشن شود ، مثالى مى زنيم : وقتى شما شب هنگام با اتومبيل حركت مى كنيد ، تا راه روشن نباشد ، نمى توانيد حركت كنيد و تا حركت نكنيد ، راه روشن نمى شود . بنا بر اين ، شرط حركت اتومبيل ، روشنايى راه و شرط روشنايى راه ، حركت اتومبيل است .
حركت در راه تكامل نيز همين طور است . اين راه ، تا با چراغ بصيرت روشن نشود ، انسان نمى تواند در آن حركت كند و تا حركت نكند ، راه روشن نمى شود . حركت در راه تكامل موجب روشنايى راه مى شود و روشن شدن راه ، زمينه را براى ادامه حركت فراهم مى سازد .
هر قدمى كه انسان در راه تكامل برمى دارد ، شناخت بيشترى از اين راه و حقايق هستى پيدا مى كند و هر شناخت جديد ، زمينه را براى تكامل بيشتر فراهم مى سازد . متقابلاً توقف در اين راه موجب خاموش شدن چراغ بصيرت و در نتيجه گمراهى است . اين معنى در لسان روايات اسلامى بدين گونه مطرح شده است كه عمل موجب پيدايش علم است و علم بدون عمل دوام ندارد .
قرآن كريم در سوره انعام مى فرمايد :
«أَوَ مَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَـهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِى بِهِ فِى النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِى الظُّـلُمَـتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا . ¹
آيا كسى كه مرده بود ، آن گاه ما او را زنده گردانيديم و نورى براى او قرار داديم