مسلمانى مى داند كه معرفت بيشتر دارد ، نه عبادت بيشتر . اين ، همان گفته پيامبر صلى الله عليه و آله است كه :
أفضَلُكُم إِيمانًا أَفضَلُكُم مَعرِفَةً.^۱برترينِ شما از جهت ايمان ، برترينِ شما از جهت معرفت است.
چنان كه از معصومان عليهم السلام درباره برترين مسلمان ، چنين روايت شده است :
بَعضُكُم أَكثَرُ صَلاةً مِن بَعضٍ ، و بَعضُكُم أَكثَرُ حَجّاً مِن بَعضٍ ، و بَعضُكُم أَكثَرُ صَدَقَةً مِن بَعضٍ ، و بَعضُكُم أَكثَرُ صِياماً مِن بَعضٍ ، و أَفضَلُكُم أَفضَلُكُم مَعرِفَةً .^۲برخى از شما نمازش بيش از ديگران است و برخى حجّش بيشتر است و برخى صدقه اش بيشتر است و برخى روزه اش بيشتر است ؛ و[لى] برترينِ شما ، كسى است كه معرفتش بيشتر باشد.
امام باقر عليه السلام به امام صادق عليه السلام چنين سفارش مى كند :
يا بُنَيَّ ! اِعرِف مَنازِلَ الشّيعَةِ عَلى قَدرِ رِوايَتِهِم و مَعرِفَتِهِم ، فَإِنَّ المَعرِفَةَ هِيَ الدِّرايَةُ لِلرِّوايَةِ .^۳فرزندم! رتبه شيعيان را از مقدار روايت و معرفت آنان بشناس ؛ چراكه معرفت ، درايت (درك) روايت است.
روايت ، يعنى سخن نقل شده از پيامبر صلى الله عليه و آله و امام عليه السلام ، و درايت ، يعنى بررسى و تحقيق و تلاش براى معرفت و درك مفهوم حقيقى روايت كه مقصود اصلى پيامبر صلى الله عليه و آله يا امام عليه السلام بوده است . به سخن ديگر ، روايت ، حفظ و نشر حديث است و درايت ، فهم و دريافت حديث . راوى ، نقل كننده حديث است و فقيه ، پژوهشگر و عالِم به حديث .

و مبانى آن ، فرا مى خواند .اسلام ، دانش را قله فضيلت ها ، مانع آفت ها و آسيب ها ، سودمندترين گنج ، پايه هر نيكى ، و ستون دين مى داند . اسلام ، همچنين آدميان را بر پايه دانش و معلوماتشان مى سنجد ، دانش طلبى را در همه شرايط بر همه مسلمانان واجب مى داند ، و جويندگان دانش را از نزديك ترينِ مردم به مرتبه پيامبرى قلمداد مى كند . نيز اسلام ، براى دانش ، توصيفاتى اين گونه دارد : فرشتگان ، بال هاى خود را براى جوينده علم ، فرش كرده تا بر آن پا نهد ، همه چيز براى جوينده دانش استغفار مى كند ، آن كه در جستجوى دانش باشد ، بهشت در جستجوى اوست ، عالِمان وارثان پيامبران اند ، مداد عالمان ، از خون شهيدانْ برتر است ، و نگاه به چهره عالِم ، عبادت است . ^۱
اين همه و ده ها فضيلت ديگر كه اسلام براى علم ، عالِم و جوينده علم ، بيان نموده ، براى ترغيب و وا داشتن مردم به تحقيق و رهايى از بندهاى تقليد و نيز وا داشتن آنان به سنجش رفتار با معيارهاى عقلى و علمى است . اسلام ، معتقد است كه ساده ترين حركت هاى ارادى انسان ، مى بايد از سوى عقل روا و مجاز باشد . در سفارش امير مؤمنان عليه السلام به كميل آمده است :
يا كُمَيلُ ! ما مِن حَرَكَةٍ إِلّا و أنتَ مُحتاجٌ فيها إِلى مَعرِفَةٍ .^۲اى كميل! هيچ حركتى نيست ، جز آن كه تو در آن ، نيازمند معرفت هستى.
اين ، بدان معناست كه اسلام اجازه نمى دهد آدمى به كارى ، بدون تحقيق و آگاهى از درستى اش اقدام ورزد . رفتار بدون تحقيق ، نه تنها مصون از لغزش نيست ، بلكه خود ، لغزشى بزرگ است .
اسلام در ترغيب مردم به تحقيق تلاش مى كند و آنان را پيش از هر چيز به دانش طلبى و دستيابى به معرفت حقيقى ، تشويق مى نمايد و برترين مسلمان را