99
مباني شناخت

بدون تأمّل ، درباره هر چه بر آنان عرضه مى گردد ، اظهار نظر مى كنند .

7 . انكار نكردن مجهولات

آخرين نشانه اى كه امام على عليه السلام شخصيت عالِم حقيقى را بدان مى شناساند ، «انكار نكردن چيزى است كه آن را نمى داند» . اگر چيزى بر عالِم حقيقى عرضه گردد كه آن را نمى شناسد ، به خاطر جهل خود ، آن را انكار نمى كند . كسى كه از بيمارى غرور علمى ، در امان است و به كمىِ معلومات خود و نامتناهى بودن مجهولاتش آگاه است ، عقلش به وى اجازه نمى دهد كه آنچه را نمى داند و برايش مجهول است ، انكار كند .
ابن سينا در اين باره مى گويد :
فالصواب أن تسرّح أمثال ذلك إلى بقعة الإمكان ، ما لم يذدّك عنه قائم البرهان .۱درست ، آن است كه امثال اين [ شگفتى ها] را در سراى «امكان» بگذارى ، تا زمانى كه بُرهانى بر خلافش اقامه نشده است.
اين ، يك حقيقت روشن عقلى و علمى است كه : «ندانستن» بر «نبودن» دلالت نمى كند . چه بسيار حقايقى كه انسان بدانها عالِم نيست ؛ ولى وجود دارند! آيا هزار سال پيش ، بشر از حركت خون و اتم و صدها حقيقت علمى ديگر كه امروزه كشف و ثابت شده است ، خبر داشت؟ آيا ندانستن اين واقعيت ها در گذشته مى تواند دليلى بر نبود آنها باشد؟
اگر آدمى حقيقتا اهل دانش باشد ، مى داند كه بيشتر حقايق هستى ، براى انسان ، مجهول اند . امير مؤمنان عليه السلام در سخنى ديگر ، ضمن برشمردن ويژگى هاى عالِم حقيقى و عالِم نمايان مى فرمايد :
لا تَقولوا بِما لا تَعرِفونَ ، فَإِنَّ أَكثَرَ الحَقِّ فيما تُنكِرونَ.۲

1.الإشارات و التنبيهات : ج ۳ ص ۴۱۸ (النمط العاشر) .

2.نهج البلاغة : خطبه ۸۷ .


مباني شناخت
98

آن كه از غرور علمى و بيمارى خوددانابينى ، پيراسته است ، آمادگى ندارد كه با هر قيمتى ، درباره آنچه نمى داند ، اظهار نظر كند . از اين رو ، خاموشى مى گزيند و از پاسخ دادن به بسيارى از مسائل ، خوددارى مى كند و اين ، همان بيان زيباى امام على عليه السلام است كه :
قولُ «لا أعلَمُ» نِصفُ العِلمِ.۱سخنِ «نمى دانم» ، نيمى از دانش است.
اين بر خلاف رويّه مبتلايان به غرور علمى و خوددانابينى است ؛ كسانى كه نه تنها هيچ درنگ نمى كنند ، بلكه به سرعت و بدون تأمّل ، به آنچه از آنان پرسيده مى شود ، پاسخ مى گويند . آنان كسانى هستند كه نمى توان گفت عالم نيستند ؛ بلكه بايد گفت بيمارند و بلكه چنان كه امام صادق عليه السلام توصيف نموده ، ديوانه اند :
إِنَّ مَن أجابَ فى كُلِّ ما يُسأَلُ عَنهُ لَمَجنونٌ.۲آن كه به هر چه از او سؤال مى شود ، پاسخ گويد ، ديوانه است.

6 . خوددارى از خطا

اين ، ششمين ويژگى عالِم حقيقى در سخن امام على عليه السلام است . آن كه از غرور علمى به دور است و اندازه جهل خود را مى شناسد ، هر گاه بخواهد رأيى را در يك مسئله ابراز كند ، انديشه خود را متمركز مى كند و بر حواسّ خود مسلّط مى گردد تا مبادا به خطا افتد . آن گاه با دقّت و توجّه به تمام جوانب مسئله ، رأى خود را اظهار مى كند . بدين جهت ، زبان خردمند ، هميشه در پس عقل اوست ۳ و هيچ گاه خردمند ، سخن نسنجيده بر زبان نمى آورد تا مبادا در گفته هايش به خطا بيفتد ، بر خلاف مبتلايان به غرور علمى و بيمارى خوددانابينى ، كه بى درنگ و

1.غرر الحكم : ح ۶۷۵۸ .

2.معانى الأخبار : ص ۲۳۸ ح ۲ .

3.ر . ك : ميزان الحكمة : باب ۳۵۰۶ .

  • نام منبع :
    مباني شناخت
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    دوم
تعداد بازدید : 489813
صفحه از 484
پرینت  ارسال به