نگاهى به شروح «الكافى»

بيش از هزار و صد سال از تأليف كتاب شريف الكافى مى گذرد و به خاطر اهمّيت و ارزشى كه اين كتاب در بين عالمان شيعى داشته، بيش از پنجاه تعليقه و شرح بر آن نوشته شده كه بيشتر آنها مربوط به سده يازده هجرى و پس از آن اند؛ امّا از ميان اين همه شرح و تعليقه، آنچه كه اكنون بيش از همه، مشهورتر و مورد رجوع عالمان و محقّقان است، چهار شرح است كه عبارت اند از: 1. شرح اُصول الكافى، نوشته ملّاصدرا؛ 2. شرح علّامه مجلسى مشهور به مرآة العقول؛ 3. شرح ملّاصالح مازندرانى ؛ 4. شرح مرحوم فيض كاشانى معروف به الوافى.
از بين اين چهار كتاب، شرح ملّاصدرا، اوّلين شرح بر الكافى است كه شايد بتوان آن را بهترين شرح علمى و عقلانى نيز دانست. گرچه اين شرح، همه كتاب الكافى را در برنمى گيرد و تنها 503 حديث از مجموع بيش از 3700 حديث الكافى را شامل مى شود (از مجموع هشت كتاب الكافى، چهار كتاب «عقل و جهل» ، «فضل علم»، «توحيد» و 110 باب از كتاب «الحجة» را شامل مى شود) ، امّا جامعيت اين شرح، از جهت دربرداشتن بررسى جنبه هاى مختلف متنى و سندى روايات و دقّت هاى عقلانى و مباحث علمى، آن را از ديگر شروح، متمايز ساخته است.
البته شروح ديگر نيز هر يك، امتيازات ويژه خود را دارند، به عنوان مثال، مرآة العقول مرحوم مجلسى، از جهت اين كه دربرگيرنده همه مجموعه اصول، فروع و روضه الكافى است و از بيانى نسبتا ساده برخوردار است و مباحث پيچيده علمى را در بر نمى گيرد، از ديگر شروح، ممتاز شده است.
شرح ملّا صالح مازندرانى نيز اين امتياز را دارد كه در آن، تعبيراتى زيبا به كار رفته و اصطلاحات خاصّه در آن به كار گرفته نشده و در بردارنده مطالب فقه الحديثىِ دقيق و قابل فهم براى عموم است. البته اين شرح (برخلاف شرح علّامه مجلسى)، تنها اُصول و روضه الكافى را شامل مى شود.
شرح مرحوم ملّا محسن فيض كاشانى نيز گرچه ظاهرا شرح الكافى به تنهايى نيست و تمامىِ روايات كتب اربعه در آن جاى گرفته، ولى چون شرح روايات الكافى را نيز در بردارد، مى توان آن را به عنوان يكى از شروح الكافى برشمرد. البته بايد گفت، از اين جهت كه در هر باب، همه روايات مربوط به موضوع را جمع آورى كرده و دسترسى به روايات را آسان نموده و نكات مبهم روايات را نيز شرح كرده، بسيار مفيد است.