فصل سوم : كتاب التوحيد

يكى ديگر از كتاب هاى مهم در الكافى «كتاب توحيد» است. در اين كتاب، كلينى از اهل بيت عليهم السلام ، در موضوعات توحيد، اسما و صفات الهى و چگونگى نسبت آنها به حضرت حقّ، رواياتى را نقل مى كند و گاه اين روايات، مانند كتاب ها و ابواب ديگر، ناظر به آيات قرآن است. كلينى، هر چند اين كتاب را به ترتيب منطقى، از حدوث عالم و اثبات محدّث، آغاز و رواياتى را از امام صادق عليه السلام ، به نقل از هشام و ديگران، نقل مى كند، امّا در اين روايات، كمتر به آياتْ استشهاد شده است؛ هر چند كه از همين روايات، استفاده مى شود كه اهل بيت، نظر به قرآن داشته و اگر به آيه اى استشهاد نكرده اند، توضيحات آنان، جنبه تفسير آيات توحيد است. اين نكته را از نقل مفاهيم و واژگان قرآن، در روايت ششم باب «اطلاق القول بأنّه شى ء»، كاملاً مى توان فهميد. در اين باب، اين جمله «هو سميع بصير» كه در آيات بسيارى از قرآن آمده است، توضيح داده شده است. يا در روايت پنجم، جمله «و اللّه خالق كلّ شى ء»، تحليل شده است، امّا نامى از آيه و يا ذكر كامل آن، نيامده است.
به هر حال، نخستين باب اين كتاب ـ كه به قرآن نظر دارد و به صراحت از سوره و آيه اى خاص ياد مى كند ـ ، «كتاب النسبة» است. منظور از نسبت، تعريف و توصيف كردن و نسبت دادن به حضرت حقّ است.

باب النسبة

در اين باب، كلينى، روايتى تفسيرى نياورده است، تنها در باب فضيلت سوره اخلاص، روايتى نقل مى كند: عبد العزيز مى گويد: از امام رضا عليه السلام راجع به توحيد پرسيدم، فرمود:
هر كه «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » را بخواند و به آن ايمان آورد، توحيد را شناخته است.
عرض كردم: اين سوره را چگونه بخواند؟ فرمود: «چنان كه مردم مى خوانند» و خود حضرت اين جمله را افزود: «چنين است پروردگارم. چنين است پروردگارم». نكته قابل توجّه، آن است كه حضرت، محور شناخت حقّ ـ جلّ جلاله ـ را سوره اخلاص مى داند كه در آن، مرزبندى اوصاف حقّ، به شيوه سلبى و ايجابى بيان شده است و نيز هر كس به اين سوره، ايمان آورد، چون ايمانش همراه با شناخت است، توحيد را شناخته است.