1 . مشايخ و شاگردان

ملّا خليل قزوينى ، در ابتدا شاگرد شيخ بهايى و ميرداماد بود . او به اتّفاق وزير «خليفه سلطان» (م 1064 ق) در نزد ملّا حاج محمّد ، به تعليم علوم پرداخت و حكمت و كلام را نيز در محضر حاج حسين يزدى (شارح خلاصة الحساب) آموخت . ملّا خليل ، مورد احترام بسيار سلاطين صفوى و ديگر امراى آن زمان بود ، به طورى كه قبل از سى سالگى ، متولّى حرم حضرت عبدالعظيم حسنى شد و در آن جا به تدريس علوم پرداخت . سپس به دلايلى ، از توليت كناره گرفت و به مكّه سفر كرد و مدتى در آن جا مجاور بود . به گفته او در خودِ مقدّمه كتاب الشافى فى شرح اصول الكافى ، وى در هنگام مجاورت در مكّه مكرمه ، كتاب ياد شده را تأليف نموده است كه اين كتاب ، از نوع شرح مزجى بر كتاب الكافى است . عبارت او در اين باره چنين است :
فشرعت فى شرحه فى حرم اللّه ـ تعالى ـ فى جوار الكعبة البيت و جعلته هدية لبقية اللّه ـ تعالى ـ فى أرضه و حجّته على بريّته الإمام الثانى عشر المنتظر القائم بالحقّ صاحب الزمان الحجّة بن الحسن عليه و على آبائه الطاهرين أجمعين ـ صلوات اللّه و تسليماته و تحيّاته ، اللّهمّ احفظه من بين يديه و من خلفه و عن يمينه و عن شماله و من فوقه و من تحته وعجّل إنجاز ما وعدته من النصر والظفر... .
كتاب حاشيه بر تفسير مجمع البيان را نيز به گفته شيخ حرّ عاملى در تذكرة المتبحّرين در ايّام مجاورتش در مكّه نوشته است . پس از آن ، به شهر قزوين بازگشت و تأليف و تصنيف دانش و علوم را ادامه داد .
در آن زمان ، شاگردانى در محضر او به فراگيرى علوم پرداختند كه نام برخى از آنها ـ كه در كتب تراجم آمده ـ به شرح زير است :
ـ ملّا حاج بابا محمّد صالح قزوينى ؛
ـ برادرش ، محمّد باقر غازى قزوينى ؛
ـ رضى الدين محمّد بن حسن قزوينى ، صاحب دو كتاب لسان الخواص و ضيافة الاخوان ؛
ـ امير معصوم قزوينى ؛ ـ حاج على اصغر بن محمّد يوسف قزوينى ، صاحب المقالات الخمس و حاشيه بر حواشى استادش بر عدّة الأصول به نام تنقيح المرام ؛ ـ ملّا محمّد صالح بن محمّد باقر روغنى قزوينى ؛ ملّا ميرزا محمّد تبريزى (معروف به مجذوب) ؛
ـ ملّا محمّد كاظم طالقانى ؛
ـ محمّد امير محمّد بن امير محمّد طالقانى الأصل قزوينى المسكن ؛
ـ ملّا محمّد بن يوسف بن پهلوان صفر قزوينى .