ط. تنوّع موضوعات

كلينى از نظر تنوّع موضوعات، در «كتاب الحجّة»، ابواب مشخّصى را به مسائل تاريخى، اختصاص داده است و با عنوان «ابواب التاريخ»، مسائل مربوط به تاريخ پيامبر و ائمّه عليهم السلام را آورده است كه شامل 257 حديث مى شود؛ امّا بخارى به اين موضوع، بابى اختصاص نداده و در ابواب مختلف همچون «بدء الوحى»، مسائل تاريخى را آورده است.

خلاصه بحث

جمع آورى احاديث، از امور حياتى دين اسلام بوده و هست. در اين ميان، از اهل سنّت، بخارى و از شيعه، كلينى، اوّلين كسانى بودند كه بدين كار اقدام كردند. اين دو محدّث، از جهات مختلف، وجوه مشترك دارند؛ چرا كه هر دو، ايرانى بودند و به سفارش خيرخواهانه دوستان و اطرافيان خود، و دغدغه از بين رفتن احاديث، و وجود احاديث مجعول در ميان احاديث صحيح، به اين كار، اقدام كردند. پس، نيّت هر دو محدّث ، تفكيك احاديث صحيح از غير صحيح بوده است.
البته از جهاتى نيز با يكديگر تفاوت داشته اند. از جمله اين كه دوستان كلينى و رجال شيعه و حتّى رجال اهل سنّت، مرحوم كلينى را صد در صد تأييد مى كنند و از او جز خير، دلسوزى و تلاش، سخن نمى گويند؛ امّا در مورد بخارى، برخى از بزرگان اهل سنّت نيز به وى، به ديده ترديد مى نگرند و در خيرخواهى او بعضا ترديد مى كنند.
گرچه الكافى و صحيح البخارى، هر دو از آفت احاديث مدلس، دور نبوده اند (البته تعداد اين احاديث در صحيح البخارى، چندين برابر الكافى است)، امّا همچنان نزد طرفداران خود، به عنوان مهم ترين كتاب مرجع شناخته مى شوند و پيروانشان از آن سود مى جويند.