محدوده تحقيق

اين تحقيق، از نظر موضوع، محدود به بررسى مفهوم عقل است . از اين رو، موضوعاتى چون: وظايف عقل ، حجّيت عقل ، و راه هاى تضعيف يا تقويت عقل، در اين تحقيق، مورد بحث نيستند.
از نظر منابع نيز، محدود به بررسى مفهوم عقل در «كتاب العقل و الجهل» الكافى است و جوامع روايى ديگر و همچنين قرآن كريم، مستقيما در اين نوشته، بررسى نشده اند. از ميان آرا و ديدگاه هاى علماى اسلام درباره مفهوم عقل در روايات نيز، تنها ديدگاه ملّا صدرا، آن هم آرا و نظريات وى در شرح روايات مورد نظر در «كتاب العقل و الجهل» اصول الكافى، مورد بررسى قرار گرفته است.

كليدواژه هاى تحقيق

واژه هاى كليدى اين تحقيق، عبارت اند از: مفهوم، عقل، الكافى، كتاب العقل و الجهل، شرح اُصول الكافى.
مفهوم. منظور از مفهوم، در اين جا، معناى لغوى آن است، نه مفهوم منطقى و اصولى اش. بنا بر اين ، مفهوم، عبارت از آن چيزى است كه از هر لفظ يا عبارتى به ذهن مى آيد.
عقل. قوّه درّاكه و تعقّل انسانى و يكى از نيروهاى نفسانى انسان است؛ امّا چون ما در اين جا به دنبال معناى روايىِ عقل هستيم ، مفهوم خاصّى از آن را در نظر نمى گيريم و بدون پيش فرض، به سراغ روايات مى رويم.
الكافى. اين كتاب، يكى از كتب اربعه شيعه و از مهم ترين منابع حديثى ايشان است كه توسّط ثقة الإسلام محمّد بن يعقوب كلينى، در طول بيست سال، گردآورى شده است و روايات آن، از نظر وثاقت و اعتبار سند و مضامين، داراى جايگاه خاصّى است. مرحوم كلينى، اين كتاب را به درخواست عدّه اى از شيعيان، گردآورى كرده و از ويژگى هاى مهم آن، همعصر بودن مؤلّف با دوره غيبت صغراست. قسمت اوّل اين مجموعه سه بخشى كه به «اُصول الكافى» معروف است، شامل هشت كتاب، با عناوين زير است، 1 . كتاب العقل و الجهل، 2 . كتاب العلم و فضله، 3 . كتاب التوحيد، 4 . كتاب الحجّة، 5 . كتاب الايمان و الكفر، 6 . كتاب الدعاء، 7 . كتاب فضل القرآن، 8 . كتاب العشرة.
در اين هشت كتاب، مهم ترين مباحث معارف اسلامى و اصول اعتقادى، در قالب احاديث منقول از معصومان، آمده است كه نشان دهنده جامعيت كتاب الكافى است.
كتاب العقل و الجهل. اين بخش از الكافى كه مورد بحث اين پايان نامه است، در چاپ هاى امروزى، داراى 36 حديث است. 34 روايت از اين مجموعه، در چاپ هاى اصلى و قديمى آن موجود است و دو روايت آخر اين كتاب، در بيشتر نسخه ها ذكر نشده و تنها در دو نسخه خطّى مربوط به سده دهم هجرى ديده مى شود كه مضمون اين دو روايت، با احاديث ديگر اين كتاب، موافق است. از اين رو، در اين پژوهش، اين دو روايت نيز مورد توجّه قرار گرفته اند.