بخش سوم : مفهوم عقل در قرآن كريم

مشتقّات واژه عقل ، 49 بار در قرآن به كار گرفته شده است . از اين رو ، با اين كه موضوع اين نوشته، بحث تفصيلى در باب مفهوم عقل در قرآن نيست ، به عنوان مقدّمه اى بر شناخت عقل در روايات، اشاره اى به معناى عقل در قرآن مى كنيم .
در برخى آيات قرآن ، عقل ، دعوت به تفكّر و تدبير شده و گاه ، به استفاده از عقل براى تذكّر و عبرت آموزى سفارش شده است و در آياتى ديگر ، عقل ، مقدّمه شناخت آيات الهى دانسته شده است . از اين رو ، بعضى گمان كرده اند كه عقل مورد نظر قرآن ، عقل نظرى است .
از سوى ديگر ، برخى با استدلال به اين كه برخى آيات قرآن ، عقل را درك كننده خير و شر معرّفى كرده اند ، عقل مورد نظر قرآن را عقل فطرى قلمداد كرده اند ؛ امّا از آن جا كه قرآن ، وظايف گوناگونى نظير : تفكّر ، تأمّل ، عبرت آموزى ، و تشخيص كارهاى خوب و بد را براى عقل برشمرده است ، مى توان گفت كه عقل مورد نظر آيات قرآن ، هم عقل نظرى است ، و هم عقل عملى . به عبارت ديگر ، عقل مورد نظر قرآن ، علم نافع و هدايتگر به سوى عمل صالح و قرب الهى است ، خواه اين علم و هدايت ، از راه تفكّر باشد و خواه از راهى ديگر .