الف . تجرّد عقل و مخلوق بودن آن

مرحوم مجلسى كه از جمله متكلّمان محدّث شيعى به حساب مى آيد ، وجود احاديث مبنى بر مخلوقِ اوّل بودن عقل را انكار كرده و اين گونه احاديث را به اهل سنّت ، منتسب كرده است . اين ديدگاه مرحوم مجلسى ، به نوع جهان بينى وى باز مى گردد ؛ زيرا ايشان معتقد است كه موجود مجرّدى به غير از خداوند ، وجود ندارد و تمام خلقت ، به قدرت مستقيم خداوند ، صورت يافته است . بنا بر اين ، وجود عقلِ اوّل را كه مخلوقات ، از آن خلق شده باشند ، نمى پذيرد . البته وى براى تبرئه فلاسفه مسلمان از مخالف بودن با اسلام ، ديدگاه آنان درباره عقل اوّل را توجيه مى كند . البته اين ديدگاه مرحوم مجلسى ، توسّط علّامه طباطبايى ـ كه از جمله فلاسفه به شمار مى آيد ـ ، مورد نقد قرار گرفته و ايشان ، با تمسّك به خود سخنان مجلسى رحمه اللهديدگاه نفى مجرّدات را ابطال كرده است .

ب . اختلاف در تفسير احاديث مربوط به عقل

مهم ترين اين اختلافات ، در معنا و مفهوم عقل است و هر يك از دانشمندان اسلامى ، به فرا خور گرايش علمى خود ، در اين باره ديدگاهى را ارائه كرده اند . براى نمونه، برخى عقل مورد نظر روايات را نيروى درك كننده اى دانسته اند كه خير و شر را نيز درك مى كند . برخى ديگر ، آن را مَلَكه اى كه انسان را به سوى كار خير سوق مى دهد ، تفسير كرده اند . عدّه اى نيز عقل در روايات را به معناى علم سودمند دانسته اند .