3 . شناخت خوب و بد

از جمله كاركردهاى ديگر عقل در بُعد نظرى از منظر روايات ، تشخيص خوب از بد است . امام صادق عليه السلام در اين باره مى فرمايد :
و عرفوا بِه الحسن من القبيح ؛ [انسان ها]، به وسيله عقل ، زيبا را از زشت ، تشخيص مى دهند .
روايات ديگرى نيز مصاديق نيك و بد را مشخص كرده اند ؛ امّا تنها اين روايت ، به كاركرد ياد شده ، تصريح كرده است .

4 . شناخت جايگاه انسان و روش زندگى در اين دنيا

آخرين كاركرد نظرى عقل كه در روايات كتاب العقل و الجهل اصول الكافى بدان اشاره شده ، شناخت راه و روش زندگى است . در روايت بيست و سوم اين كتاب ، از امام صادق عليه السلام روايت شده است :
دعامة الإنسان العقل ، فإذا كانَ تأييد عقله من النّور فعلم بذلك كيف و لِمَ و حيث. مضمون اين روايت ، اين است كه اگر انسان به نور الهى تأييد شد ، او چگونگى ، چرايى و كجايى را خواهد شناخت ؛ يعنى انسان مى فهمد كه از كجا و چگونه آمده و به چه هدفى به اين عالم ، قدم گذاشته است .
در ادامه اين روايت ، امام عليه السلام مى فرمايد :
يعرف ما هو فيه و لِأىّ شى ءٍ هو ههنا و من أين يأتيه و إلى ما هو صائر و ذلك كلّه من تأييد العقل ؛ [انسان عاقل ،] وضعيت خود را در مى يابد و مى فهمد كه براى كه در اين جاست و از كجا به اين جا آمده و به كجا خواهد رفت ، و همه اينها به تأييد عقل است .