ايمان و تأثير آن بر مبادى رفتار

نشریه : ماهنامه معرفت

نویسنده : پديدآورنده : سيدمحمدرضا موسوی نسب

چکیده :

در نوشته حاضر در صدد بيان رابطه ايمان با مبادى رفتار هستيم. بدين روى، پس از تعريف «ايمان» و ويژگى هاى اساسى آن (مبتنى بودن ايمان بر بينش و گرايش، قلبى بودن و اختيارى بودن)، به بيان مبادى رفتار از ديدگاه فلسفه، اخلاق و روان شناسى پرداخته ايم.
مبدأ رفتار در حقيقت، همان پاسخى است كه به پرسش علت بروز رفتارهاى ويژه داده مى شود. هر دانشى بر اساس هدف، روش و موضوع خود، مبدأ رفتار را تعريف كرده است. دانش فلسفه مبدأ رفتار را «نفس انسان» مى داند كه از طريق قوا، كارهاى خود را انجام مى دهد. در علم اخلاق، «صفات»، كه در اثر تكرار رفتارها به صورت ملكه درآمده، به عنوان مبدأ رفتارهاى اخلاقى معرفى شده است و در دانش روان شناسى نيز «انگيزش» به عنوان مبدأ رفتار معرفى شده است.
ساز و كار اين تأثير و تأثر را مى توان چنين تبيين كرد: چون ايمان تركيبى از شناخت و گرايش است و جايگاه آن نفس(قلب) انسان است، از اين طريق شوق و اراده انسان را جهت داده و در نتيجه، رفتارى متناسب با خود را بروز مى دهد. ايمان بينش ويژه اى از خالق و مخلوق و ارتباط انسان با موجودات عالم ارائه مى نمايد. اين بينش و گرايش هاى درونى هر كدام زمينه ساز رفتارهاى انسان در ارتباط با خداوند و ارتباط انسان با خود و ديگران مى شوند. به دنبال تكرار اين رفتارها در موقعيت هاى مشابه، ملكات و صفات انسان شكل مى گيرد.
هرچند حقيقت طلبى و تمايلات لذت جويانه و سعادت خواهانه در انسان ذاتى است و ريشه فطرى دارد، اما شناخت ايمانى آنها را به سمت و سوى خاصى هدايت مى كند و بر شيوه ارضاى غرايز تأثير مى گذارد. حتى خورد و خوراك انسان را به سوى تقرّب الى اللّه و انجام عبادت خداوند سوق مى دهد.
در يك كلام، مى توان گفت: به دنبال معارفى كه وحى در اختيار بشر گذاشته، حدّ و مرزهاى رفتارى و اجتماعى انسان مشخص شده است و با توجه به ايمانى كه انسان به خداوند و نبوّت دارد و به اعتقادى كه درباره ارتباط رفتارهاى اين دنيا با سعادت اين جهان و آن جهان دارد، مى كوشد به دستورهاى دين عمل كند و گرايش هاى خود را شكل ايمانى ببخشد. خوردن و آشاميدن، غريزه جنسى و ازدواج، لباس و مسكن و مركب، گرايش به زينت و جمال، گرايش به مال و فرزند، عواطف و احساسات(ترس و خشم و خشنودى، غم و شادى، ترس، امنيت، يأس و اميد) همه از اين بينش ايمانى تأثير مى پذيرد.