حديثى معمّايى در باب قبله در «الكافى» كلينى - صفحه 118

معصوم ، بنا نهاده شده است كه معتقد بوده است بايد به سمت چپ متمايل باشد . ۱ در نتيجه ، شولستانى در مرقد على ، به سمت راست منحرف مى شد و در مسجد كوفه به سمت چپ ؛ زيرا هرچند ثابت شده است كه على در مسجد نماز مى خواند ، لكن اين نكته ثابت نشده است كه وى به صورت مستقيم و بدون تيامن و تياسر نماز خوانده باشد . نيز در ميانه ديوار قبله ، محراب متروك بزرگى وجود داشت كه مردم به سوى آن نماز نمى خواندند ، ۲ و اين محراب ، نه به محراب على معروف بود و نه به محراب پيامبر يا امام ديگرى .
چون مسجد ويران شد و ستون هاى موجود در آن فرو ريخت و «فرش اصلى» ۳ آن با سنگ و خاك پوشيده شد ، وزير بزرگ ميرزا تقى الدين محمّد رحمه الله در پى پاكسازى مسجد از پلشتى هاى موجود در آن و ساختن جانب قبله مسجد برآمد . پس خاك و سنگ هاى ريخته در حيات (صحن) را تا كف اصلى (الى الفرش الاصلى) ۴ برداشت

1.وى مى گويد : «و حملته على انّه كان بناهُ غير الإمام المعصوم من القائلين بالتياسر» (بحار الأنوار ، مجلسى ، ج ۱۰۰ ، ص ۴۳۱ ، س ۱۳) . من فكر مى كنم كه «من القائلين بالتياسر» ، منطبق بر غير معصوم است ، نه معصوم .

2.مجلسى در خلاصه خود مى گويد : «ظهر محراب قديم فى وسط المسجد منحرفا عن بناء المسجد إلى اليسار» (ملاذ ، ج ۳ ، ص ۴۳۸ ، س ۱۱) . مجلسى در توصيف محراب به تمايل به چپ ، بايد انتظار اطلاعاتى از تزيين محراب داشته باشد كه پس از آن ، شولستانى به دست دهد . با اين حال ، شولستانى اشاره اى در اين باره نمى كند كه ديوارهاى واقعى محراب ، در جهتى متفاوت از بخش هاى ديگر مسجد ساخته شده باشد ؛ مطلبى كه در حد دانسته هاى من ، در ايران ، نامتعارف نيست .

3.«لَين فرش الدار» را به معناى «خانه را فرش كرد» ، يا «خانه را با خشت پخته ، يا سنگ هاى نازك و پهنْ فرش كرد» ، مى گيرد (فرهنگ لغت ، ۲۳۷۰ الف) . سرِ نخ خود را از اين جا گرفته ام .

4.اشاره به بازسازى مسجد كوفه به فرمان شاه صفى الدين اوّل (حكومت ۱۰۳۸ ـ ۱۰۵۲ ق / ۱۶۲۹ ـ ۱۶۴۲ م) است . صفويان بر عراق ، به مدّت چند سال از ۱۰۳۳ ق / ۱۶۲۹ م ، تا زمانى كه آن را در سال ۱۰۴۸ ق / ۱۶۳۸ م ، به عثمانى بازپس دادند ، بر اين كشور حكم راندند . ميرزا تقى الدين محمّد ، كه به «سارو تقى» معروف تر است ، از سال ۱۰۴۴ ق / ۱۶۳۸ م ، وزير اعظم بود (ايران در حكومت شاه صفى ، رتلباخ ، ص ۱۷۲ و ۳۴۶ ، ش ۳۴۶) و در سال ۱۰۵۵ ق / ۱۶۴۵ م ، به قتل رسيد (دوران صفوى ، در تاريخ ايران كمبريج ، رومر ، ج ۶ ، ص ۲۹۳) .

صفحه از 126